In het Syrië van HTS: 'We zullen nooit zoals Assad een seculiere koers varen'

In de aula van de universiteit van Idlib vult het geluid van vrouwenstemmen de ruimte. Honderden gesluierde vrouwen zitten dicht opeengepakt. Ze zwaaien met de groen-wit-zwarte revolutionaire vlaggen van Syrië. De geur van koffie vult de zaal, waar baby's worden gewiegd en smartphonelichtjes flikkeren.

De val van president Bashar al-Assad wordt er nog altijd gevierd, drie weken na diens verdrijving. ‘Heil aan Ahmed al-Sharaa (HTS-leider, red.)’, roept dr. Omar Hammadi door de microfoon. ‘De overwinning is aan de moslims.’ De zaal barst uit in applaus en gejuich. Mannen en vrouwen zitten gescheiden, zoals gebruikelijk. Halverwege zijn lofrede buigt een man zich naar Hammadi en fluistert iets in zijn oor. Hammadi stopt, kijkt naar de vrouwelijke, ongesluierde journalist in de zaal, vouwt zijn notities dicht en haalt een ander briefje tevoorschijn. Hij hervat zijn speech: ‘Vrouwen moeten een fabriek van goede mannen zijn. Neem de Soera-an-Noer (Korantekst, red.) als leidraad en breng die verzen in praktijk.'

Met die woorden zet Hammadi de toon die HTS uitdraagt: vrouwen als hoeders van de moraal, essentieel voor het gezin, maar zonder zichtbare rol buiten de traditionele kaders. Het past in de lijn van het beleid dat HTS in 2017 heeft ingevoerd via de Syrische Salvatie Overheid (SSG). Die controleert niet alleen het militaire leven, maar ook het civiele bestuur van de provincie Idlib, waar 4,5 miljoen mensen leven.

Verplichte hoofddoek

De islamitische groepering, voortgekomen uit het al-Nusra Front dat ooit verbonden was aan al-Qaida, transformeerde over de jaren van een losse verzameling jihadistische facties tot de dominante macht in de regio. HTS-leider Ahmed al-Sharaa heeft naar eigen zeggen definitief afgerekend met zijn terroristische verleden.

Mohammad Karnas, een 37-jarige HTS-strijder, deelt die visie: 'HTS was vroeger enorm extreem', zegt hij, terwijl zijn vier kinderen rondrennen in zijn huis, in een buitenwijk van Idlib. 'Maar sinds 2019 is alles beter geworden.' Zonder aarzeling beweert hij dat HTS alle IS-detentiekampen voor vrouwen en kinderen zal vrijmaken. Over de mannelijke IS-strijders is hij minder stellig. ‘We zien later wel wie echt fanatiek is’, beweert hij. ‘Misschien krijgen ze een deradicaliseringsprogramma - als ze niet ontsnappen.’

Maar op de vraag of HTS ooit een seculiere koers zal varen, schudt hij resoluut het hoofd. ‘Dat nooit. Assad heeft ons laten zien wat dat betekent. Voor ons telt altijd een combinatie van sharia en een islamitische staat.’

Die ideologie vertaalt zich zichtbaar in het dagelijkse leven, met name in het onderwijs. In augustus 2023 introduceerde de SSG in Idlib nieuwe regels voor particuliere scholen: strikte gendersegregatie, een verplichte zwarte abaya en een hoofddoek voor meisjes boven twaalf jaar, en een verbod op muziek en 'ongepaste optredens'. Zelfs op onlineplatforms gelden deze beperkingen, zowel binnen als buiten de schoolterreinen.

Mahmoud Salama (50), het hoofd van een van de universiteiten, prijst de vooruitgang onder HTS. 'We hebben 27.000 studenten, van wie zeker 60 procent vrouwen’, zegt hij in zijn ruime kantoor. ‘De SSG levert de infrastructuur en moderne faciliteiten. Voor 450 euro per jaar krijgen studenten toegang tot onderwijs dat hier nog nooit zo goed is geweest.’

Brandschoon

Maar buiten de muren van zijn kantoor klinkt een ander verhaal. Voor Bayan Telgi (21), een van de 500 studenten bio-ingenieur, klinken de beloften van vooruitgang hol. ‘Bijna niemand van mijn vriendinnen vindt werk in hun vakgebied’, zegt ze. Haar stem zakt tot een fluistering; de mannelijke schoolbestuurders zijn altijd in de buurt. ‘Waarschijnlijk trouw ik na mijn studies en word ik huismoeder.'

Haar woorden schetsen het grotere plaatje: HTS presenteert zichzelf als de architect van vooruitgang, maar in werkelijkheid botsen vooral vrouwen tegen glazen plafonds. De regels die hen in het gareel moeten houden, beperken niet alleen hun vrijheid, maar ook hun toekomst.

Welke koers HTS wil varen, blijft nog een raadsel, zelfs nu de groepering grote delen van Syrië, inclusief Damascus, heeft ingenomen. Idlib voelt als een vreemde eend in de bijt, een stad die zich nauwelijks laat vergelijken met andere door de oorlog getekende plekken. Overal is wifi, marmeren gebouwen schitteren in de zon, restaurants zijn brandschoon, en zelfs in overheidsgebouwen wordt zelden gerookt.

De stad bruist. Ze is grotendeels heropgebouwd en lijkt een ongekende levenskwaliteit te bieden. Betalen met de Syrische lira is hier niet meer mogelijk; de Turkse munt domineert al jaren. De lokale overheid beheert het water, de afvalophaling en de wegen. Belastingen worden geïnd en Turkse elektriciteitsbedrijven hebben grootschalig geïnvesteerd. Wat ooit een verloederde stad was, is nu een toonbeeld van orde en vooruitgang - ondanks de bommenregen waarmee Assad de stad jarenlang teisterde, tot aan de opmars van HTS deze maand.

Misogynie

Dat is aan de oppervlakte, maar wat zit eronder? In de media profileert HTS zich als een pragmatische bestuurdersgroep, gematigder dan voorheen. HTS-leider Ahmed al-Sharaa heeft beloofd alle minderheidsgroepen te respecteren, en volgens politiecommandant Mohammad al-Shakha (26) wordt dat beleid strikt nageleefd. ‘Die orders zijn duidelijk’, zegt hij. De jongeman woonde eerst enkele jaren in Istanboel, waar zijn Arabisch een Turkse klank kreeg. Een jaar geleden sloot hij zich aan bij het politiekorps van HTS. Daarvoor stond hij in 2017 nog aan het front in Aleppo als HTS-strijder. ‘Vertel het Westen dat we geen terroristen zijn’, zegt hij met nadruk. ‘Wij discrimineren niemand. Iedereen wordt met respect behandeld.’

Op het dak van het politiekantoor laat al-Shakha zijn blik over de stad glijden. Links van hem wappert de Syrische revolutionaire vlag, het symbool van verzet tegen Assad. Rechts hangt een witte vlag met zwarte Arabische kalligrafie: de sjahada met 'Er is geen god dan Allah, en Mohammed is zijn profeet'. Ooit stond deze vlag bekend als 'de Afghaanse vlag', een jihadsymbool dat later werd overgenomen door Jabhat al-Nusra, de voorganger van HTS. Voor HTS belichaamt de vlag nu de eenheid van moslims en hun heerschappij over Idlib. 'Dat is onze vlag’, zegt al-Shakha met zichtbare trots. ‘De vlag van de meerderheid.’

Een tiental minuten later, op straat, loopt het mis. Een Arabisch sprekende man met een Saoedisch accent, later geïdentificeerd als Abu Yousef Ashamri, blijft staan bij de vrouwelijke journalist zonder chaperon. Hij wijst met een beschuldigende vinger naar haar gezicht en roept: ‘Je moet een hoofddoek dragen! Je moet je gedragen.’ Zijn woorden snijden door het geroezemoes heen, scherp en geladen. Het gezicht van de man vertrekt van ergernis; zijn houding verraadt woede.

Omstanders kijken, maar niemand grijpt in. Zelfs de politiemannen van HTS, die op een paar meter afstand staan, blijven onbewogen. Ashamri gaat gewoon verder: ‘Je moet je schamen. Bedek je haren. Idlib heeft een andere mentaliteit. Hier tonen mensen respect. Zelfs de christenen dragen een hoofddoek. Dus jij ook.’ Pas wanneer hij ontdekt dat hij staat te roepen tegen een journalist, verandert zijn toon. Hij geeft een andere naam op en loopt vervolgens door.

Het toont eens te meer hoe in Idlib misogynie geen randverschijnsel is. In de straten zijn gezichtsbedekkende sluiers de norm. In restaurants verdwijnen vrouwen achter houten schermen. Bij publieke diensten wachten ze in aparte rijen. Hun ruimte is beperkt, hun zichtbaarheid gecontroleerd. Van achter de vlaggen en glimmende restaurants rijst de vraag hoe zwaar vrouwen onderdrukt blijven in het Syrië waar HTS nu de plak zwaait.