Soedan groeit uit tot speelbal in machtsstrijd om Afrika

Ver weg van de internationale schijnwerpers vindt in Soedan een van 's werelds bloedigste conflicten plaats. Bij de machtsstrijd tussen twee rivaliserende generaals vielen sinds april vorig jaar naar schatting 150.000 doden, vooral burgers. Het geweld joeg ook al meer dan 11 miljoen Soedanezen op de vlucht. Zij kwamen in kampen terecht zonder veel basisvoorzieningen, met als gevolg een gestaag etterende humanitaire crisis.

Illustratief is de situatie in het vluchtelingenkamp Zamzam, in de westelijke regio Darfoer. De Verenigde Naties luiden de alarmbel: 20 procent van de 500.000 mensen in het kamp lijden onder een 'extreem gebrek' aan voedsel. Volgens de VN is er sprake van hongersnood. Elke dag sterven in het kamp zeker 100 vluchtelingen door uithongering of ziekte. 'Zamzam verandert geleidelijk in een enorm kerkhof', zei het Internationale Rode Kruis onlangs.

Het humanitaire drama is het gevolg van de strijd tussen het militaire regime en de Rapid Support Forces (RSF), een paramilitaire beweging. Beide kampen staan onder leiding van generaals die jarenlang elkaars partner waren, maar in de lente van vorig jaar slaags raakten. Aan de ene kant staat het regeringsleger van generaal Abdel Fattah al-Burhan, die de junta leidt. Aan de andere zijde voert Mohammed Hamdan Dagalo, ook bekend onder zijn roepnaam Hemedti, de RSF aan.

Bodemrijkdommen

Het conflict kreeg al snel een internationale dimensie toen allerlei grootmachten zich gingen bemoeien, als dat op voorhand al niet het geval was. Juntaleider Burhan kreeg de steun van Egypte en Iran, en ook Rusland vrijde de generaal naar verluidt op. De RSF-militie van Hemedti kan dan weer rekenen op hulp van de Verenigde Arabische Emiraten (VAE). Wat beide kampen bindt, is hun voorliefde voor goud en andere bodemrijkdommen.

Die strijd om de grondstoffen voedde ook de rivaliteit tussen Burhan en Hemedti. De twee generaals dienden samen onder Omar al-Bashir, de dictator die in 1987 de macht had gegrepen. Ze spanden evenwel ook samen om in 2019 Bashir af te zetten na een volksopstand. Er kwam aanvankelijk een coalitie van burgers en militairen aan de macht, maar die werd in 2021 buitenspel gezet door Burhan en Hemedti.

Bij die machtsgreep speelde Rusland een cruciale rol. Het regime van Vladimir Poetin had het huurlingenleger Wagner naar West- en Centraal-Afrika gestuurd om greep te krijgen op lucratieve grondstofvoorraden. In ruil voor steun aan militaire regimes in de Sahel - van Mali over Niger tot Soedan - kreeg Wagner de controle over onder meer de diamant- en goudwinning. De opbrengsten vloeiden naar het Kremlin, dat er de oorlog in Oekraïne mee financierde.

Door de lucratieve winsten van de burgeroorlog maakte het humanitaire drama weinig indruk op de krijgsheren. De VN beschuldigden hen ervan humanitaire hulp in te zetten als strategisch wapen. Burhan blokkeerde in februari bijvoorbeeld de hulpverlening aan Darfoer. De regio is grotendeels in handen van de troepen van Hemedti. Humanitaire hulp zou diens positie versterken, vreesde Burhan.

Onder internationale druk hief Burhan onlangs de blokkade op. Het eerste konvooi met hulpgoederen reed donderdag Darfoer binnen vanuit buurland Tsjaad. Het was een druppel op een hete plaat, want slechts 13.000 mensen zijn ermee geholpen. De grensovergang met Tsjaad blijft minstens drie maanden open, beloofde de Soedanese junta. Volgens de VN moet er dringend meer gebeuren om grootschalige hongersnood te verijdelen.

Failed state

De demarche viel misschien niet toevallig samen met onderhandelingen in het Zwitserse Genève. Het was een initiatief van de Verenigde Staten, die ook andere internationale betrokkenen uitnodigden. Waaronder de Emiraten, wat plotseling op een veto stootte van de junta van generaal Burhan. Die weigerde prompt een delegatie naar Genève te sturen, al hield hij naar verluidt telefonisch wel contact met de onderhandelingstafel.

De verwachtingen over het vredesoverleg zijn niet bijzonder hooggespannen. Daarvoor is de inzet - de rijkdom aan grondstoffen - te groot en zijn te veel grootmachten betrokken. VN-secretaris-generaal António Guterres vatte de patstelling recent samen: 'De twee partijen hebben een gok gewaagd, en allebei gokken ze erop militair te zegevieren.' Waarbij hij ongezegd liet dat de menselijke tol nog fors zal oplopen.

De vrees is groot dat Soedan het pad op gaat van Somalië, dat ruim 30 jaar geleden uitgroeide tot het typevoorbeeld van een failed state. Net als de Somalische burgeroorlog - die toen samenviel met de eerste Golfoorlog en de implosie van de Sovjet-Unie - kan Soedan niet rekenen op veel internationale aandacht, vanwege de Russische oorlog in Oekraïne en het conflict in de Gazastrook.