Een op de zes Vlaamse drinkwaterstalen bevat ongezond veel pfas

In 16,1 procent van de kraanmetingen en analyses in het drinkwaternet die in 2022 werden uitgevoerd, zijn pfas-concentraties aangetroffen die boven de grens liggen die de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) als veilig naar voren schuift. Dat blijkt uit een recent rapport van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM), die sinds 2021 de pfas-concentratie in drinkwater in kaart brengt.

De EFSA spitst zich toe op de vier voornaamste en schadelijkste soorten pfas (pfos, pfoa, PFHxS en PFNA) en legt de drempel daarvoor op (samengeteld) 4 nanogram per liter drinkwater. Die drempel wordt in een op de zes Vlaamse stalen overschreden.

Pfas is de verzamelnaam voor een groep van duizenden chemische stoffen, die in de jaren 30 door de industrie werden uitgevonden en sindsdien op grote schaal werden gebruikt om producten water- en hittebestendig te maken. Ze leiden niet tot onmiddellijke gezondheidsschade, maar worden op lange termijn gelinkt aan immuniteitsproblemen, hormoonverstoringen, leverafwijkingen, onvruchtbaarheid en kanker. De gemiddelde Vlaming heeft vandaag al te hoge pfas-waarden in zijn lichaam, waardoor elke extra toevoeging vermeden moet worden.

In sommige regio’s is de pfas-vervuiling groter dan in andere. In het gebied rond Halle lag de gemiddelde concentratie in 2022 boven 20 nanogram per liter, met uitschieters tot meer dan 50 nanogram per liter, twaalf keer hoger dan de streefwaarde.

Ook in de Brusselse Rand, Leuven en omgeving, grote delen van Oost-Vlaanderen en het oosten van Limburg zijn de pfas-concentraties te hoog. Opmerkelijk: in de regio rond Zwijndrecht, waar de fabriek van 3M ligt, wordt de drempel wel gerespecteerd. De drinkwaterbedrijven die daar leveren, halen hun water uit het Albertkanaal, dat tot nu toe redelijk gespaard bleef van pfas.

Actieplan

De gezondheidsdrempel van 4 nanogram per liter drinkwater wordt door almaar meer landen ook opgelegd als wettelijke bovengrens. In de Verenigde Staten is de limiet sinds vorige week van kracht, al geldt ze daar voor zes in plaats van vier pfas. Zolang de concentraties onder die limiet blijven, verwacht de Environmental Protection Agency geen schadelijke gezondheidseffecten. In eigen land besloot de federale regering in maart na een advies van de Hoge Gezondheidsraad dezelfde norm te hanteren voor flessenwater.

Voor kraantjeswater - dat een Vlaamse bevoegdheid is - geldt officieel nog de huidige Europese richtlijn, die stelt dat tegen 2026 maximaal 100 nanogram per liter toegelaten is voor de som van 20 pfas. Maar de Vlaamse drinkwaterbedrijven - die de Europese norm momenteel overal halen - bereiden zich volop voor op strengere eisen, zegt de sectorfederatie AquaFlanders.

Op vraag van de Vlaamse regering werkt de sector aan een actieplan om de pfas-concentratie zo ver mogelijk terug te dringen. Het plan, inclusief een concrete raming van de kosten, moet tegen eind dit jaar af zijn.

Moeilijke puzzel

Nu al is duidelijk dat het niet gemakkelijk wordt om de streefwaarde te halen. Hoewel meerdere technieken bestaan om pfas uit het water te filteren, kampen die nog met tekortkomingen. Actieve koolfilters, die nu al ingezet worden om oppervlaktewater te zuiveren van pesticiden en medicijnresten, verwijderen niet alle pfas-verbindingen. Membraanfiltratie is dan weer heel energie-intensief en dus duur.

Bovendien worden zuiveringsinstallaties nu vooral gebruikt om oppervlaktewater te zuiveren. Grondwater is van nature beter beschermd tegen vervuiling omdat de bodem als een soort filter optreedt. Door hun unieke eigenschappen - ze zijn onafbreekbaar en bijzonder mobiel - slagen pfas er evenwel in om in die grondwaterputten door te dringen. Daar zouden dus ook zuiveringsinstallaties geïnstalleerd moeten worden, wat door plaatsgebrek niet altijd mogelijk is.

In de sector is te horen dat de puzzel waterwinning per waterwinning gelegd zal moeten worden en dat ook wordt bekeken of nieuwere technieken soelaas kunnen bieden. Ook het sluiten van te vervuilde drinkwaterbronnen ligt op tafel. Geschat wordt dat het heel wat miljoenen zal kosten om het drinkwater voldoende zuiver te krijgen. Dat zal wellicht ook tot een hogere drinkwaterfactuur voor de consument leiden.