Proces aanslagen: volksjury doorstaat stresstest, kritiek blijft

Zes keer schuldig aan terroristische moord, acht keer aan lidmaatschap van een terreurorganisatie en twee vrijspraken. Tot dat verdict zijn de twaalf juryleden van het terreurproces gekomen na liefst 19 dagen beraadslaging in totale afzondering en een juridische procedure die meer dan zeven maanden heeft aangesleept. In september moeten ze nog een keer terugkeren naar het Justitia-gebouw om de strafmaat te bepalen, maar dan zit hun burgerdienst erop.

Een tamelijk vlekkeloos slot is dat voor een proces dat begon onder een heel slecht gesternte. Er waren bedenkingen bij het duizelingwekkende prijskaartje - al minstens 45 miljoen euro, inclusief verbouwing van het gewezen NAVO-hoofdkwartier in Haren. Er kwam wekenlang uitstel doordat de beklaagden niet in glazen boxen wilden gaan zitten. Er was protest tegen naaktfouilles. De juryleden vielen in het begin bij bosjes af.

De vrees dat twaalf mensen nooit het einde zouden halen van het monsterproces - 900 partijen, 287 schuldvragen - was zo reëel dat een wetswijziging nodig was om geen 12, maar 24 plaatsvervangers op te roepen. Maar het is gelukt: de vrees dat het assisenproces moet worden overgedaan, zoals dat ooit gebeurde in de zaak tegen gangster Marcel Habran, is geweken.

‘Om eerlijk te zijn: ik had nooit verwacht dat men die mensen zo lang aan boord zou kunnen houden. Dat is de verdienste van de voorzitter (Laurence Massart, red.) en de medewerkers van justitie’, zegt advocaat Kris Luyckx, die enkele slachtoffers verdedigde in het proces. ‘Ik hoop alleen dat die mensen nu een goede psychologische begeleiding krijgen. Zelfs voor de advocaten is het zeer belastend geweest.’

Die begeleiding komt er, laat minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open VLD) weten. Tijdens het proces kon het niet, om de jury niet te beïnvloeden. Zodra de zaak afgesloten is, staat een team van psychologen klaar. ‘Er waren vooraf veel twijfels of burgers dit zouden aankunnen, maar de jury is allerminst een hinderpaal geweest. Integendeel: deze geëngageerde mensen hebben een zeer actieve rol gespeeld en het proces mee in handen genomen’, zegt Van Quickenborne.

Ook Philippe Vansteenkiste van de slachtoffervereniging V-Europe toonde zich tevreden voor de camera's van de tv-zenders. 'Door te tonen dat we vertrouwen hebben in de jury en de democratie sturen we een signaal naar terroristen', zegt hij. Is het debat over de rol van de volksjury in terreur- en maffiaprocessen of over het voortbestaan van assisen ‘tout court’ daarmee weer gesloten? Luyckx hoopt van niet.

‘De voorstanders zullen zeggen dat assisen de grootst mogelijke test ooit heeft doorstaan, maar ik vind dit niet voor herhaling vatbaar. Het kostenplaatje is niet meer van deze wereld. En de procedure is niet efficiënt en tijdrovend. Er waren momenten dat er geen kat meer in de zaal zat. Alles van naaldje tot draadje uitspinnen, advocaten voor de vijftiende keer hetzelfde horen zeggen, dat is niet nodig. Mijn advies aan de politiek: verklaar artikel 150 van de grondwet (dat stelt dat criminele zaken voor een jury moeten komen, red.) vatbaar voor herziening, zodat we dit niet meer hoeven mee te maken’, zegt Luyckx.

Koen Geens

De kans dat snel een tweederdemeerderheid gevonden wordt om artikel 150 te herzien is echter klein. Gewezen minister van Justitie Koen Geens (CD&V) probeerde in de vorige legislatuur tot een ‘assisen light’ te komen - ook toen al was het sentiment dat terreur- en maffiazaken te complex en te angstaanjagend zijn voor een jury. Maar toen zijn eerste ontwerp werd teruggefloten door het Grondwettelijk Hof brokkelde ook de steun in de Zweedse coalitie af. De MR zwichtte voor de druk in Franstalig België - waar assisen erg populair is, Open VLD verdedigde de grondwet en de N-VA wou assisen het liefst volledig op de schop. Het lijkt ondenkbaar dat de Vivaldi-coalitie het nog maar over het voor herziening vatbaar verklaren van artikel 150 eens wordt. Bovendien is het na een geslaagd monsterproces geen issue meer.

‘Ik denk niet dat je uit dit proces kan afleiden dat terreur niet voor assisen bestemd is’, zegt Van Quickenborne. ‘Ja, het is duur. En ja, het heeft lang geduurd. Maar voor mij is de belangrijkste vraag: wat is de beste manier voor de slachtoffers om te verwerken wat hen is overkomen? Een kort proces door professionals? Of een lange procedure waar de zaak heel grondig wordt behandeld en waar mensen hun verhaal kunnen doen? Ik denk dat het proces zijn nut heeft bewezen. En het Justitia-gebouw zal nog gebruikt worden, bijvoorbeeld voor het megaproces dat er komt in navolging van de Sky ECC-zaak.’  

Luyckx is niet overtuigd. ‘Ik denk dat we moeten evolueren naar een onderhandelde justitie of plea bargain, om de maatschappij kosten en leed te besparen. Ik heb niet de indruk dat slachtoffers in landen zonder assisenprocedure meer getraumatiseerd achterblijven.'