Belgische bedrijven wapenen zich tegen Russische spionage in Noordzee

‘Heel lang was beveiliging iets waarvan men dacht: dat zal wel ergens gecoverd zijn. Nu wordt het besproken in de raden van bestuur’, zo vat Christophe Dhaene, de topman van e-BO Enterprises, het samen. e-BO is een West-Vlaams technologiebedrijf dat onder meer voor alle windparken in de Belgische Noordzee de digitale systemen beheert. Dat gebeurt via permanent bemande controlekamers op land en containers vol apparatuur op zee waarin meer dan 28.000 parameters per dag automatisch gemonitord worden. Dat is van belang voor het onderhoud, maar in toenemende mate ook voor de beveiliging, zowel tegen cyber- als fysieke aanvallen.

Onderzoek van De Tijd en het Nederlandse Follow The Money wijst uit dat de dreiging van Russische spionage en sabotage in de Noordzee veel groter is dan tot nu toe bekend. Ruim 160 niet-militaire schepen - onderzoeksschepen, maar ook vracht- en koelschepen, tankers, vissersschepen en zelfs zeilboten -  voerden bijna 1.000 verdachte acties uit in de buurt van leidingen en kabels in het hele Noordzeegebied. Het gaat onder andere over vreemde zijsprongen en verdacht trage bewegingen die niet stroken met de kostenlogica van commerciële schepen.

Zeker sinds de start van de oorlog in Oekraïne en de sabotage van de Nord Stream-pijpleiding in de Baltische Zee in september 2022 groeit overal het bewustzijn dat een betere monitoring en bewaking onontbeerlijk zijn. Sinds begin 2023 is de nieuwe wet Maritieme Beveiliging van kracht. Die maakt camerabewaking op zee mogelijk, onder meer op de windturbines en op drones. Daarnaast worden alle bedrijven met infrastructuur op zee verplicht veiligheidsplannen op te stellen. Dat begint met een assessment door het Maritiem Informatie Kruispunt (MIK), een evaluatie die voortaan vijfjaarlijks moet gebeuren. 

‘We hebben daarvoor de nodige informatie aan de bevoegde instantie bezorgd’, zegt Tim De Vil, de woordvoerder van gasnetbeheerder Fluxys. ‘Dat proces loopt.’ Fluxys is een belangrijke aandeelhouder van twee gaspijpleidingen in de Noordzee: de Interconnector, een leiding tussen het Engelse Bacton en Zeebrugge, en de BBL-leiding tussen datzelfde Bacton en het Nederlandse De Helder. Daarnaast bezit de groep een deel van de terminal in Zeebrugge waar de Zeepipe-gaspijpleiding uit Noorwegen toekomt. De pijpleiding zelf is in handen van het Noorse Gassled. 

Op basis van het assessment van het MIK zal Fluxys vervolgens een veiligheidsplan opstellen om een betere beveiliging te garanderen. ‘Daar zullen ongetwijfeld nog nieuwe maatregelen uit komen. Wat dat concreet betekent, moeten we nog zien.’ 

Sinds de sabotage van de Nord Stream-pijpleiding is er sowieso al een verhoogde bewaking van de pijpleidingen, geeft De Vil mee. ‘Daarvoor waren er periodieke inspecties. Nu gebeuren die continu.’ Op welke manier dat gebeurt, wil Fluxys ‘om veiligheidsredenen’ niet kwijt. Ook het Maritiem Informatie Kruispunt (MIK) wil geen details kwijt. De Vil stelt wel dat ‘nu veel meer informatie wordt uitgewisseld en wordt samengewerkt met de overheden. We spelen veel korter op de bal. Er wordt ook veel meer overlegd op Europees niveau. Dat is nieuw en heel positief.’

Verstoorde banktransacties

De infrastructuur van Fluxys is wellicht de meest kritieke in ons deel van de Noordzee. Als een gaspijpleiding gesaboteerd wordt, heeft dat grote gevolgen. Via de Interconnector worden tientallen miljarden kubieke meters aardgas tussen Engeland en België uitgewisseld. Een geraakte leiding herstellen vergt al snel een jaar. Andere kabels - voor telecom en elektriciteit - zijn ook cruciaal, maar kunnen doorgaans sneller gerepareerd worden. In het geval van een datakabel kan het capaciteitsverlies elders gecompenseerd worden. 

Maar voor alle infrastructuur wordt de dreiging ernstig genomen. Het belang van alle offshore activiteiten is groot en zal de komende jaren alleen nog maar toenemen. De windmolens op zee stonden in 2023 in voor 10,2 procent van de totale elektriciteitsbehoefte in België. Al die elektriciteit wordt via stroomkabels op de zeebodem naar het vasteland geleid. De hoogspanningsnetbeheerder Elia startte recent ook de bouw van een heus energie-eiland met infrastructuur die stroom van een tweede zone voor windparken aan land moet brengen. Beveiliging is daarbij een prioriteit, klinkt het, 'al kunnen we geen details geven'.

Daarnaast zijn er telecomkabels. Zo is er het Concerto-kabelsysteem dat Zeebrugge verbindt met Nederland en het Verenigd Koninkrijk. Sabotage zou onze elektriciteitsbevoorrading, het internet en zelfs banktransacties kunnen verstoren, verklaarde ontslagnemend minister van Noordzee Paul Van Tigchelt (Open VLD) eerder. 

‘Op de Europese zeebodem liggen voor 100 miljard euro pijpleidingen en kabels’, zegt Koen Geirnaert, de CEO van het Brugse techbedrijf dotOcean, dat betrokken is bij verschillende beveiligingsprojecten. ’Het kan niet meer dat al die assets onbeschermd in zee liggen. Net zoals we een alarmsysteem in ons huis hebben, is het maar logisch dat we die bewaken.’

Patrouilles

Zelfs de retailer Colruyt, die sinds kort op zee een mosselboerderij uitbaat, ontsnapt niet aan de nieuwe procedure. Het MIK voert momenteel een beveiligingsbeoordeling uit en zodra die klaar is, zal het bedrijf verdere stappen bekijken. In elk geval: een automatisch detectiesysteem monitort de zone continu. ‘Intrusies worden door dat systeem automatisch gemeld aan de bevoegde instanties’, klinkt het bij het bedrijf. 

Zodra er iets gebeurt op zee, gaat er een alarm uit naar de overheidsdiensten. De Kustwacht beschikt over een vliegtuig om patrouilles uit te voeren. Ook kan de Belgische marine ingeschakeld worden om een schip dat verdacht wordt van spionage of sabotage te begeleiden naar een Belgische haven. Al blijft dat een delicate kwestie. ‘Het probleem is dat het niet altijd makkelijk is om verdacht gedrag formeel te linken aan sabotage of spionage’, zegt Kurt De Winter, coördinator van het MIK. ‘Rond Nord Stream zijn er ook nog altijd veel vraagtekens.’

In Frankrijk is een schip al eens betrapt op het uitzetten van onderwaterdrones, die leidingen zo nauwkeurig mogelijk kunnen in kaart brengen of zelfs sabotage kunnen voorbereiden door sensoren op kabels te plaatsen. Maar De Winter wil ‘bevestigen noch ontkennen’ dat er bij ons al incidenten zijn geweest. 

In elk geval groeit het besef dat we ons geen ‘sea blindness’ kunnen permitteren: we moeten weten wat er gaande is rond onze infrastructuur en duidelijk maken dat we ervan op de hoogte zijn. In april ondertekenden de zes landen rond de Noordzee (België, Nederland, Duitsland, Noorwegen, Denemarken en het VK) het zogenaamde Noordzee-Veiligheidspact, afspraken om de infrastructuur op zee samen beter te beschermen. België bouwt daarvoor het beveiligd communicatieplatform NorthSeal, de federale overheid investeert daarvoor 1 miljoen euro. Ook de Europese Unie en de NAVO zijn betrokken bij plannen.