Advertentie

België op zijn hoede voor 1.500 Russische schepen

Onze veiligheidsdiensten onthullen dat ze zo’n 1.500 niet-militaire Russische schepen in de gaten houden die al nabij België en Nederland kwamen. Niet alleen omdat ze mogelijk spionage of sabotage zouden plegen op kabels en leidingen in de Noordzee, maar ook voor andere bedreigingen zoals smokkel en het omzeilen van sancties.

Zijn onze veiligheidsdiensten te lang naïef of te laks geweest tegenover de Russische civiele schepen die onze infrastructuur in de Noordzee bespioneren? ‘Het is absoluut waar dat onze onderwaterinfrastructuur jarenlang niet goed is bewaakt. Dat was tot voor kort nooit een prioriteit qua beveiliging’, erkent Thomas De Spiegelaere, woordvoerder van de Cel Maritieme Beveiliging van het directoraat-generaal Scheepvaart.

Advertentie

‘We hadden nooit gedacht dat die leidingen en kabels gesaboteerd konden worden. We zijn daarvoor wel aandachtiger geworden sinds 2019 en zeker 2020, dus niet pas nadat de Nord Stream-gaspijpleiding in september 2022 is gesaboteerd. Militair was de kennis hierover al groter, maar de commerciële scheepvaart is al die jaren niet zo scherp bewaakt. Er is nog geen sabotage vastgesteld op Belgische of Nederlandse kabels, maar er zijn wel al explosieven gevonden op een Britse kabel in het begin van de Oekraïnecrisis.’

De vraag is wel - zeker achteraf gezien - of het wenselijk was om dit soort Russische schepen in de buurt te laten komen van onze infrastructuur.

Thomas De Spiegelaere
Cel Maritieme Beveiliging

De elektronische bewaking van onze territoriale wateren gebeurt vanuit het Belgische Maritiem Informatie Kruispunt (MIK) in Zeebrugge, dat samenwerkt met Defensie, de scheepvaartpolitie, douane en het directoraat-generaal Scheepvaart. Het MIK monitort de vaarroutes en maakt risicoanalyses van de schepen, niet alleen voor spionage, ook voor bijvoorbeeld drugs- en andere smokkel. 

Tijdens ons onderzoek vernamen we dat de westerse veiligheidsdiensten wereldwijd 5.602 civiele Russische schepen in de gaten houden. Die schepen varen niet alleen onder Russische vlag - waartoe ons onderzoek zich beperkte - maar ook die van Panama, Liberia en de Marshalleilanden. Ze zijn wel allemaal op verschillende manieren gelinkt aan Rusland, bijvoorbeeld omdat er Russische eigenaars of bedrijven achter zitten.

Advertentie
TIP

De hoofdpunten van vandaag, leest u in De Tijd Avond.

Uw dagelijkse round-up van de actualiteit.

Elke dag (ma.-vrij.) via e-mail - Uitschrijven in één klik

Een groot deel van die 5.602 Russische schepen vertoeft in Aziatische wateren, maar het MIK schat dat toch al zo’n 1.500 ervan in de nabijheid van België en Nederland kwamen. Als die Russische schepen onze wateren naderen, gaan de alarmbellen af. Niet alleen omdat ze hier mogelijk komen spioneren of saboteren, ook voor bijvoorbeeld ship-to-ship-transfers van ladingen om sancties te omzeilen. Bijvoorbeeld over het Russische vissersschip Kapitan Demidenko vonden wij geen verdachte manoeuvres rond infrastructuur, maar wél dat het door de veiligheidsdiensten verdacht wordt van smokkel van Russische goederen.

Advertentie

Zeilboot

‘De spionage gebeurde vroeger vooral via Russische onderzoeksschepen, zoals de Admiral Vladimirsky, maar Rusland is doorheen de jaren meer vermomde commerciële schepen gaan inzetten. Al kan dat ook te maken hebben met het feit dat we die andere schepen nu ook goed in de gaten houden’, stelt De Spiegelaere. ‘Het gaat niet alleen meer over cargo- of vissersschepen, maar zelfs over pleziervaartuigen. Zo’n zeilboot is helemaal niet verdacht als hij buiten bepaalde gebieden vaart, heel traag of zigzaggend. We stelden echter vast dat ook die boten gps-signalen verstoren, wat vroeger vooral werd gedaan door Russische militaire schepen. En terwijl een pleziervaartuig geen kabels kan beschadigen met zijn anker, is het in ons ondiepe zeegebied ook mogelijk om de bodem te bereiken met duikers. Ieder schip vormt dus een risico.’

Onze veiligheidsdiensten kunnen evenwel weinig doen tegen al die Russische schepen. Het VN-Zeerechtverdrag UNCLOS (United Nations Convention on the Law of the Sea), dat is ondertekend door ruim 160 staten en de Europese Unie, beschermt het recht op een ‘onschuldige’ doorgang van schepen door elk territoriaal water, zolang het schip geen duidelijke bedreiging vormt voor de kuststaat. Het VN-verdrag garandeert ook de vrijheid om ‘wetenschappelijk onderzoek’ te doen op zee. Dat maakt het lastig om op te treden. Dat mes snijdt wel aan twee kanten: het verdrag beschermt ook onze schepen tegen acties van landen als Rusland, China of Iran.

Slecht weer

Wanneer de reders achter de Russische schepen geconfronteerd worden met de verdachte manoeuvres, hebben ze bovendien altijd wel een onschuldig klinkende uitleg klaar, zoals slecht weer, motorpech of oponthoud rond een haven. ‘Want het kán ook normaal gedrag zijn. Bevoorradingsschepen moeten nu eenmaal rondvaren en wachten op orders’, zegt De Spiegelaere. ‘Ook onderzoeksschepen kunnen beweren dat ze in de buurt van infrastructuur een wetenschappelijke studie uitvoeren naar zeezoogdieren.’

‘De vraag is wel - zeker achteraf gezien - of het wenselijk was om dit soort schepen in de buurt te laten komen van onze infrastructuur. De datakabels waarrond ze voeren, zijn intussen wel opnieuw aan surveys onderworpen. Dus als er vroeger zaken geplaatst zijn op datakabels is dat intussen wel ontdekt.’

Piraterij

Bij incidenten met een civiel schip is de ordehandhaving op de Noordzee de bevoegdheid van de federale politie. De scheepvaartpolitie beschikt over drie patrouillevaartuigen en ook over kleinere RHIB-motorboten. Defensie volgt de buitenlandse militaire vaartuigen en heeft naast enkele RHIB-motorboten twee grotere patrouillevaartuigen, de Castor en de Pollux, die om de beurt klaarstaan om snel tussen te komen. 

Advertentie
Een luchtfoto uit 2017 van het beruchte Russische spionageschip Admiral Vladimirsky.
Een luchtfoto uit 2017 van het beruchte Russische spionageschip Admiral Vladimirsky. ©EPA

Maar wanneer een militair of ander overheidsschip zo’n Russisch commercieel vaartuig zou intercepteren, is dat volgens artikel 102 van het UNCLOS-verdrag een geval van piraterij. Een honderdtal keer per jaar gaan onze veiligheidsdiensten wel aan boord van schepen voor een inspectie, doorgaans zowel met de douane, de scheepvaartpolitie als Defensie. Maar dat gebeurt vooral voor andere bedreigingen zoals drugstrafiek of smokkel van exotische dieren. ‘In slechts één op de vijf gevallen is mogelijke spionage de aanleiding’, zegt De Spiegelaere. ‘En dan nog vaker bij Chinese dan bij Russische schepen, omdat Russische vaartuigen veel minder naar onze havens komen of hier voor anker liggen. Ze varen wel door onze wateren, maar een varend schip boarden is veel moeilijker.’

‘En als een Russisch schip zoals de Admiral Vladimirsky gewapende bewakers aan boord heeft, is het te gevaarlijk daar een inspectieteam van vijf mensen naartoe te sturen. Het Belgische scheepvaartwetboek bevat wel bepalingen dat Defensie vaartuigen onder dwang uit onze wateren kan escorteren, maar dat is nog nooit gebeurd in deze context.’

Daarom worden de Russische schepen vooral op andere manieren geobserveerd. Als toch al vermoed wordt dat het om een spionageschip gaat, zullen onze diensten eerder rond het schip varen met camera’s om een beeld te krijgen wie aan boord is. Toen het beruchte Russische spionageschip Yantar in september 2021 in de Belgische exclusieve economische zone voer, is dat ook per radar opgevolgd. ‘Tijdens inspecties zijn wel al verdachte zaken ontdekt die niet standaard zijn voor een commercieel schip, zoals een te grote hoeveelheid antennes en zogenoemde remotely operated vehicles (onderwaterrobots, red.).’ 

Alarmbellen

In alle Noordzee- en Oostzeelanden gaan nu alarmbellen af als Russische schepen naderen. Die alarmen reiken ook voor onze diensten verder dan alleen het kleine Belgische zeegebied, zodat we dat minstens 48 uur op voorhand weten. In april dit jaar ondertekenden België, Nederland, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Noorwegen en Denemarken het ‘Noordzee-Veiligheidspact’ om de infrastructuur in de Noordzee samen beter te beschermen en de info beter te delen via een beveiligd communicatieplatform (NorthSeal) dat ons land ontwikkelt.

Anno 2024 zitten onze veiligheidsdiensten echter nog altijd in een leerfase. Ze letten nu wel op veel meer verdachte elementen die vroeger onopgemerkt bleven of blauwblauw gelaten werden. Ze hebben computerprogramma’s om loitering (varen met lage snelheid) of drifting (plots afwijken van de koers) te herkennen, maar daaruit filteren welke manoeuvres écht verdacht zijn, is nog altijd een manuele, menselijke taak. Al is het de bedoeling om ook dat in de toekomst geautomatiseerd te doen via ‘machinelearning’. 

Advertentie

Het lijdt geen twijfel dat de Russen ons met dit soort kat-en-muisspel ook gewoon bezighouden.

Thomas De Spiegelaere
Cel Maritieme Beveiliging

Het is een voortdurend kat-en-muisspel. Momenteel merken onze diensten bijvoorbeeld dat er meer en meer Russische koopvaardijschepen of schepen met Russische lading doorheen de Noordzee worden begeleid door Russische militaire schepen. Die komen uit de Baltische Zee en varen vooral richting Middellandse Zee of Zwarte Zee. ‘Ze lopen dus geen EU-havens aan. Maar waarom ze begeleid worden door militaire schepen weten we op dit moment nog niet. We zien enkel een toename van die werkwijze.’

‘Anderzijds lijdt het geen twijfel dat de Russen ons met dit soort kat-en-muisspel ook gewoon bezighouden. Als wij drones of patrouillevaartuigen inzetten voor bekende schepen zoals de Vladimirsky en de Yantar, kan dat een afleidingsmanoeuvre zijn omdat er elders echt iets gebeurt. Ze kunnen dat ook doen om onze diensten uit te putten of te zien hoe ze reageren.’

De Cel Maritieme Beveiliging benadrukt ten slotte dat het ook de schepen van andere risicolanden in de gaten houdt. ‘Spionage door ‘vijanden van het Westen’ zoals Rusland, Noord-Korea en Iran is er vooral op gericht onze zwakke plekken en informatiesystemen in kaart te brengen. Chinese schepen doen hier voornamelijk aan spionage om commerciële redenen, bijvoorbeeld om te achterhalen wie de eindgebruikers zijn van hun producten om die dan rechtstreeks en goedkoper aan hen te kunnen aanbieden. Ze doen dat ook met commerciële schepen die naar de havens van Antwerpen, Zeebrugge en Rotterdam varen, hier legitiem komen laden en lossen en daarbij zo weinig mogelijk opvallen.’ 

‘Die Chinese schepen komen dan enkele dagen te vroeg en gaan liggen in ons ‘ankergebied’, wat perfect normaal gedrag is, maar ze kunnen dan ook capteren wat er rond hen gebeurt’, aldus nog De Spiegelaere. ‘Als de schepen Europese havens aandoen, zal er wel al eens een port state control zijn gebeurd (waarbij een vaartuig wordt gecontroleerd om te checken of de uitrusting ervan wel in overeenstemming is met het officiële doel, red.). Zo is op een Chinees bulkschip al een hele ‘computerserverkamer’ ontdekt, die zogezegd diende om televisie te kunnen kijken...’

Advertentie

In het nieuws

Alle artikels meer
Het doel van het eerste hervormingsplan van Caroline Gennez voor de kinderopvang is minstens 14 plaatsen per gemeente.
Dividenden of huurinkomsten? Dan betaal je straks meer in crèche
Via historisch hoge budgetten voor kinderopvang komt Vlaams minister van Welzijn Caroline Gennez met een plan voor 'vele duizenden nieuwe plaatsen'. Die worden evenwel duurder voor ouders met meer vermogen. Zo dijt de discussie over de vermogenstoets uit naar de crèches.
Gesponsorde inhoud