Regeringsformatie op de tast

Informateur Paul Magnette telt alvast één supporter bij zijn poging om een paars-groene regering in de vaart te brengen.

In een opiniestuk in De Standaard wist de Gentse burgemeester Mathias De Clercq (Open VLD) geen blijf met zijn enthousiasme bij de gedachte aan alweer een federale paars-groene regering. Hij verwees naar alle weldaden die destijds over de bevolking werden gestrooid door de paars-groene en paarse regeringen van zijn mentor Guy Verhofstadt (Open VLD). De Clercqs oproep voor een herhaling droeg een onmiskenbaar ver­hofstadtiaanse stempel.

Opmerkelijk toch voor een nog zo jonge politicus als De Clercq is dat hij nu al beschikt over een zeer selectief geheugen, in dit geval over de verwezenlijkingen van de regeringen die hij als te volgen voorbeelden neemt. Helemaal vergeten zijn de handigheidjes waarmee Verhofstadt zijn paars-groene en paarse begrotingen opsmukte. Vergeten ook het opgesoupeerde primaire overschot nagelaten door de rooms-rode regeringen van Jean-Luc Dehaene.

Vergeten ook de forse financiële injectie voor het Franstalige onderwijs door een paarse aanpassing van de bijzondere financieringswet, die de middelenoverdracht regelt van het federale niveau naar de gewesten en gemeenschappen. Verhofstadts regeling hing nadien als een molensteen om de hals van elke regering. Het beeld van de molensteen werd opgeroepen door Luc Coene, gouverneur van de ­Nationale Bank van België, die als kabinetschef van Verhofstadt had meegewerkt aan de totstand­koming van de nieuwe financieringswet.

Hugo Schiltz, die in 1989 met de laatste regering van Wilfried Martens de originele financieringswet mee had uitgewerkt, verzekerde zijn VU-achterban: ‘Deze wet betekent het einde van België.’ En hij had het over de eerste versie van die ingewikkelde financieringswet met de ingebouwde remblokken op de middelenoverdracht. Om zijn paarse coalitie bijeen te houden had Verhofstadt de remblokken weggeslagen, met als gevolg een leeglopende federale kas. De 541 dagen durende formatiecrisis van 2010-2011 was het gênante gevolg van die ingreep. Want die crisis draaide nauwelijks rond Brussel-Halle-­Vilvoorde, maar wel rond de financieringswet.

De jongste versie van de bijzondere financieringswet maakte deel uit van de zesde staatshervorming door de regering van Elio Di Rupo (PS). Maar die dreigt nu al fout te lopen. Nog voor de verkiezingen van 26 mei drong Elio Di Rupo als PS-voorzitter aan op een bijsturing. De nieuwe financieringswet valt in het nadeel van Wallonië uit. Daarom werd destijds een overgangsmechanisme ingebouwd dat vanaf 2025 stapsgewijs wordt afgebouwd om na tien jaar volledig te verdwijnen. En dat laatste is geen blij vooruitzicht voor Wallonië, dat kampt met een blijvend netto te financieren saldo.

Het Waalse Gewest, dat voor 2020 aankijkt tegen een tekort van bijna een half miljard, stelde een begrotingsevenwicht in het vooruitzicht tegen 2024. Helaas blijkt nergens dat dat ook wordt gehaald. De Brusselse regering kondigde al aan dat ze haar schuldplafond wil verhogen. Bovendien bleek eerder deze week dat het Brussels begrotingstekort niet 600 miljoen maar ruim 900 miljoen bedraagt. Het is daarom geen toeval dat nu al in Wallonië en Brussel stemmen opgaan, zoals die van cdH-voorzitter Maxime Prévot, om een breed Franstalig overleg te organiseren ter voorbereiding van de onvermijdelijke communautaire ronde in 2024.

De puinhoop van Michel

Intussen lekt de federale kas als een mandje. De rest­regering in lopende zaken, ad interim geleid door premier Sophie Wilmès (MR), kijkt haast ongeïnteresseerd toe. Op de financiële puinhoop nagelaten door de regering van Charles Michel (MR), die inzake financieel wanbestuur Guy Verhofstadt naar de kroon stak, moet de nieuwe federale coalitie worden opgetrokken. De begrotingslei van de vaandelvluchtige Michel, plus de kosten voor de vergrijzing en noodzakelijke investeringen, lopen volgens Voka-econoom Bart Van Craeynest stilaan tegen de 20 miljard aan. En dan wordt nog niet gepraat over de kosten voor de klimaattransitie, de investeringen om de sluiting van de nucleaire centrales op te vangen, de onderfinanciering van de sociale zekerheid en broodnodige infrastructuurwerken zoals het ontplooien van het 5G-netwerk, om er maar één te noemen.

Informateur Magnette moet nu als het ware op de tast op zoek naar een coalitie die voldoende is gestaald om de kolossale opdracht aan te vatten die voorligt. Het uitsturen van de PS-voorzitter als informateur was geen verrassing. Zijn partij is onmisbaar in elke denkbare coalitie. Een herhaling van een Belgische regering zonder meerderheid in het Franstalige landsdeel, dus zonder de PS, is uitgesloten na het faliekante avontuur van de MR met de N-VA.

Magnette gelooft niet in een paars-gele coalitie. Hij heeft een viscerale afkeer van alles waar de N-VA voor staat. Bovendien maakte de N-VA geen sterke indruk tijdens de discrete ontmoetingen met PS-­gezanten. De partij leek niet te weten waar ze juist naartoe wilde. Bovendien wordt vermoed dat de N-VA alle mogelijke uitvluchten zoekt om federaal aan de kant te kunnen blijven.

Maar Magnette laat zich als informateur ook niet vastpinnen op het paars-groene scenario. Die coalitie heeft met één zetel een te krappe meerderheid. Magnette beseft dat dat moeilijk ligt, niet alleen voor Open VLD maar ook voor CD&V, dat eventueel de paars-groene coalitie kan versterken. Die twee partijen vormen al een Vlaamse regering met de N-VA rond een uitgesproken rechts programma. Daarnaast een paars-groene meerderheid gaan versterken op federaal niveau dwingt beide partijen niet tot een spreidstand maar tot een grand écart. Voor het Vlaams Belang en de N-VA is paars-groen met CD&V dan weer een droomscenario. Want daarmee staan Open VLD en CD&V vijf jaar in het parlementaire ballenkraam.

Wil men toch proberen de paars-groene optie te lichten, dan moeten eerst nog enkele ego’s worden gemasseerd. Het is geen geheim dat men aan Open VLD-zijde niet ongevoelig is voor een aanbieding van het premierschap. Dat geldt wellicht ook voor CD&V, dat zich nodig weet om de Vlaamse flank van paars-groen te versterken. Maar bij de Vlaamse christendemocraten wil men allicht ook een grote communautaire slag thuishalen om de onvermijdelijke N-VA-kritiek te kunnen counteren.

Dat de PS als grootste partij in de paars-groene coalitie het premierschap aan een van de kleine partners laat, is niet ondenkbaar. Dat van Di Rupo berokkende de PS electorale schade. Vooral het inperken van de wachtuitkering voor pas afgestudeerde jongeren kwam de partij duur te staan en zette bovendien de extreemlinkse rivaal PTB op de sporen.

Opvallend is alvast de gedaantewisseling die Magnette de jongste dagen doormaakte. Als PS-voorzitter kwam hij al eens nurks uit de hoek. Als informateur is hij de minzaamheid zelve. Hij praat opnieuw met alle partijen, ook met de N-VA. Volgens PS’ers kan Magnette niet verliezen. Mislukken zijn pogingen om een regering te vormen, hetzij een paars-groene hetzij een paars-gele, dan nog blijft de PS de partij die in deze moeilijke tijden niet aarzelde haar verantwoordelijkheid te nemen. De knoeiers, dat zijn dan de anderen. Met dat beeld kan Magnette naar eventuele vervroegde verkiezingen. Zijn opvoeringen rond zijn passie voor broodbakkerij passen dan perfect in de imago-opbouw voor de ­komende campagne.

Paleis der Natie is de wekelijkse opiniebijdrage van Rik Van Cauwelaert voor De Tijd.