Paleis der Natie | Met België, omdat het moet

Het was een wat zielige scène: Barbara Pas die op de Kamertribune de partijstatuten van N-VA verscheurde. Volgens de Vlaams Belang-fractieleidster heeft Bart De Wever zichzelf uitgerangeerd als Vlaams-nationalist door het premierschap op te nemen van een federale regering. Bij het Vlaams Belang wordt Vlaams-nationalisme nog altijd samengebald in de oude betogingsslogan ‘’t Belgiekske nikske!’

Het parlementaire nummer van Pas tijdens het debat over de regeerverklaring van premier De Wever kan worden herleid tot het zoveelste dispuut onder Vlamingen, waarbij zelden grote woorden als ‘verraad’ en ‘lafheid’ worden geschuwd. De Vlaamse beweging en haar politieke vertakkingen zijn altijd al verlamd geweest door heilloze geschillen tussen de rekkelijken en de preciezen. Wat zich de afgelopen dagen afspeelde, is wel van een andere orde.

Als federaal premier zet de Vlaams-nationalist De Wever niet alleen het federale koninkrijk op een onuitgegeven pad, maar ook zijn partij en de hele Vlaamse beweging. Dat kan verstrekkende gevolgen hebben voor het bijna 200-jarige België als De Wever met zijn centrumrechtse regering slaagt in zijn opdracht. Maar ook voor zijn partij en de Vlaamse beweging als die federale regering faalt.

Lange tijd gold het in de Vlaamse beweging als een strijdleus: ‘Met België als het kan, zonder België als het moet.’ Die houding heeft geleid tot zes staatshervormingen, waarvan de afwerking met tal van losse eindjes niet altijd even fraai was. De huidige patstelling in de Brusselse regeringsvorming is daar een gevolg van. De grondwetspecialist Quinten Jacobs had het in zijn jongste column in De Tijd terecht over het 'factuurfederalisme', dat een pijnlijk democratisch probleem is geworden.

Toch maakten die zes staatshervormingen en de toegenomen integratie van de Europese Unie van Vlaanderen, dat zeer gediend wordt door zijn ligging aan de Noordzee, een van de voorspoedige regio’s op het continent. Bijna 60 procent van het Belgische bbp wordt geproduceerd in Vlaanderen, dat een bijna-confederale autonomie geniet. Die welvaart kan bezwaarlijk op het spel worden gezet voor een separatistische illusie.

Emotionele strategie

Dat de Vlaamse autonomie binnen een Belgische context tot stand moest komen, mede door de veranderende Europese omgeving, was een vaststelling die ook Hugo Schiltz had gedaan. De radicale heropflakkering op het einde van zijn leven was vooral het gevolg van het francofone immobilisme, meent zijn biograaf Eric Van de Casteele.

In een verder verleden ondervond Schiltz de gevolgen van zijn verregaande betrokkenheid bij het gefaalde Egmontpact. Dat hij weleens vaker vooruitstoomde zonder om te kijken of zijn Volksunie-achterban nog volgde, leverde hem op den duur meer vijanden op in zijn eigen partij dan erbuiten. Tegelijk onderhield hij vriendschappelijke banden met FDF’ers als Lucien Outers, auteur van het destijds ophefmakende ‘Le Divorce belge’. Zelfs de PS’er André Cools, van wie de vader was omgekomen in een Duits concentratiekamp, was de Vlaams-nationalist welgezind.

De Egmont-ontgoocheling belette Schiltz niet om opnieuw de borst nat te maken voor de grote staatshervorming die Jean-Luc Dehaene (CVP) voorbereidde voor de laatste regering van Wilfried Martens (CVP). Het was ook Schiltz die het confederale artikel 35 in de grondwet sleepte. Dat maakt het mogelijk dat Vlamingen en Franstaligen bepalen wat ze nog samen willen doen en wordt beschouwd als het ultieme redmiddel in hoge communautaire nood.

Schiltz was voorstander van een Vlaamse staat in een Belgische bondstaat. Hij kreeg daar weinig  waardering voor van de Vlaamse beweging, die hij met zijn artikelen, toespraken en manifesten probeerde te bevrijden uit haar emotionele strategie.

Hoewel beide figuren nauwelijks met elkaar kunnen worden vergeleken, is De Wever kennelijk tot gelijkaardige conclusies gekomen. Wellicht is hij geleerd door de ervaring met de Zweedse regering van premier Charles Michel (MR), die voor de N-VA op een complete mislukking uitdraaide - deels door het gebrek aan ervaring in de eigen partij en de verwarde Marrakeshuitstap. Toen al werd de N-VA vanuit Vlaams Belang-hoek aangevallen omdat ze zich afgaf met een regering die geleid werd door de belgicistische Franstalige liberaal.

Geklonterd land

De belangrijkste les uit die eerste federale ervaring was de vaststelling dat België geen gestold land is, maar een geklonterd land, waar beleidsniveaus met ingewikkelde financiële bedradingen aan elkaar hangen maar waar de verantwoordelijkheid al even verbrokkeld is. De vorige regering van Alexander De Croo (Open VLD), die zich in bijna elk dossier vastreed, was daar de illustratie van. Zelfs de poging van de regering om een staatshervorming voor te bereiden, werd vakkundig afgeblokt door de MR van Georges-Louis Bouchez.

De ingewikkelde Belgische staatsmachine en de bijbehorende economische en sociale constructies uit elkaar puzzelen, is niet alleen een communautaire hersenbreker, maar bedreigt ook de welstand van de gemiddelde Vlaming. Daar hebben ze zich bij de N-VA intussen rekenschap van gegeven. De grote hervormingen kunnen bijgevolg maar beter van binnenuit worden aangepakt. De kiezers hebben op 9 juni die keuze bepaald. De uitslag maakte een staatshervorming onmogelijk. Verrassend genoeg zorgde die wel voor een centrumrechtse meerderheid in het noorden en in het zuiden van het land die de belangrijke sociaal-economische bijsturingen mogelijk maakt die bij vorige regeringen telkens in het dak bleven steken.

Zoals alle regeerakkoorden is ook dit veeleer een leidraad naar een aantal doelstellingen. Het zou interessant studiewerk opleveren na te gaan in hoeverre federale en regionale regeringen hun regeerakkoorden volledig hebben uitgevoerd. Belangrijker is de gekozen richting door Bart De Wever voor het herstel van het federale land, noodzakelijk om de Vlaamse welvaart te verzekeren.

Drijfankers

De regering heeft haar aanslepende investituurdebat overleefd. De oppositie zocht naar de zwakke plekken van de nieuwe coalitie. Die zullen pas zichtbaar worden als de echte wetteksten voor de pensioenhervorming, de wankele meerwaardebelasting en de juiste omvang van de saneringen boven tafel komen.

Dan wordt ook duidelijk hoe goed deze regering is omringd. Dat zal nodig zijn om, zoals Schiltz al aangaf, zich te ontdoen van de drijfankers die telkens weer de vaart afremmen. De neiging om de ideologie de voorrang te geven op de zorg voor de nationale lotsbestemming. Het taaie vasthouden aan onmiddellijk profijt en politiek clanbelang. Het wantrouwig provincialisme in een land dat op minder dan drie uur in alle richtingen kan worden doorkruist. Wil De Wever naderhand de Vlaamse autonomie verder afwerken en het federale België naar zijn 200ste verjaardag sturen, dan kan hij die hinderlijke drijfankers maar beter losgooien.