Paleis der Natie | Als zelfs de euro niet meer helpt

Vorige week titelde de altijd ernstige Duitse weekkrant Die Zeit: ‘Kunnen we onze welstand redden?’ Er zijn van die signalen die niet liegen. De Duitse krachtcentrale draait al zeven jaar amechtig, maar wordt nu echt zorgwekkend.

Daar werd in de rest van Europa aanvankelijk met enig leedvermaak op gereageerd. De Duitse economie had zich genesteld op drie pijlers: goedkoop gas uit Rusland, de aanvoer van geschoolde maar laagbetaalde werkkrachten uit Centraal- en Oost-Europa en een stevige uitvoer naar China. De Duitse autobouwers wentelden zich al te lang in hun zelfgenoegzaamheid. Tot de Chinese overproductie de wereldmarkt ging overspoelen. In de VW-bestuurskamers worden herstructureringsplannen heen en weer geschoven. En het gaat niet alleen om auto’s, ook de Chinese overproductie van zonnepanelen, windmolens en generatoren dwingt de Europese concurrenten tot sluiting. Kennelijk gaan die duizenden groene jobs die de transitie in Europa volgens experts zou opleveren vooral naar China.

In Duitsland zetten de autobouwers, en nu ook de staal-, elektronica- en chemiereuzen ThyssenKrupp, Siemens en BASF, zich noodgedwongen aan de herschikking van hun krakende bedrijfsstructuren. Activiteiten worden afgestoten en andere in nieuwe entiteiten ondergebracht, zoals vorige week beschreven in De Tijd. De Duitse overheid zal miljarden euro’s moeten vrijmaken om de kwakkelende industrie aan te sterken. Hopelijk volgen de federale formateur en de nieuwe Vlaamse regering nauwlettend wat zich daar afspeelt, omdat economische onrust in Duitsland altijd verstrekkende gevolgen heeft voor de uitvoerende buurlanden zoals België. Ook Commissievoorzitster Ursula von der Leyen krijgt het moeilijk zonder de ruggensteun van een economisch sterk Duitsland.

Beknottende maatregelen

Het effect van het rapport van Mario Draghi over de deerniswekkende toestand waarin de EU dreigt te verzeilen, lijkt al weg te ebben. De gewezen voorzitter van de Europese Centrale Bank had het nochtans over ‘de trage doodsstrijd’ die de EU wacht als niet snel wordt opgetreden.

Intussen is de Unie weer helemaal in beslag genomen door intern gekuip over benoemingen en te sluiten grenzen. Straks is er nog een oefening in spierballengerol in het Europees Parlement, dat ongetwijfeld de hoorzittingen zal aanwenden om een aantal commissarissen terug naar af te sturen. Dat geeft de verkozenen het gevoel de boel te controleren. Terwijl men niet eens een grondig debat voerde over het rapport van Draghi en wat daarin stond over regelgevingen die zelden judicieus worden toegepast en het versmachten van de Europese bedrijven onder gedwongen rapportages en andere inconsequente en beknottende maatregelen. Allemaal kwesties die het Parlement ter harte moeten gaan, want het heeft die gedwongen rapportages en inconsequente en beknottende maatregelen gedwee goedgekeurd. Een grondige evaluatie van die ingrepen moet het Parlement nog maken. De Europese Rekenkamer gaf nochtans al enkele opvallende voorzetten.

De nonchalance van het Europees Parlement is vaak stuitend. Zopas publiceerde de Europese Rekenkamer een vernietigend rapport over de manier waarop de Commissie miljarden euro’s van het migratiefonds over de balk gooide voor nutteloze projecten in Afrika. Dat geld moest dienen om ‘de dieperliggende oorzaken’ van de irreguliere migratie uit Afrika aan te pakken. In De Standaard betreurde de Deense Bettina Jakobsen van de Europese Rekenkamer dat de Europese Commissie na al die jaren nog altijd niet weet wat de efficiëntste manier is om illegale migratie en gedwongen ontheemding in Afrika terug te dringen. Het Europees Parlement weet dat al evenmin.

In het rapport van Draghi stond de opmerkelijke vaststelling dat Europa zich sinds het begin van de eeuw zorgen maakt over de vertragende groei. Die vertraging begon dus bij de invoering van de euro, waarvan de hoofden van de toenmalige Bundesbank beweerden dat die te vroeg kwam omdat de zuiderse landen niet konden optornen tegen de Duitse concurrentiekracht.

De dure energie, de remmingen door de Green Deal en het verminderen van de aanvoer van arbeidskrachten uit Centraal- en Oost-Europa, het heeft zeker een rol gespeeld. Maar de economische terugloop was al ingezet in 2018, nog voor sprake was van een Russische invasie van Oekraïne.

Mank monetair beleid

De vergrijzing is de afgelopen 25 jaar fel toegenomen in Duitsland. Het vruchtbaarheidscijfer was er in 2023 al zo laag als dat van Rusland. De infrastructuur van het land is ondermaats en de migratie werd volkomen mismeesterd. De veerkracht van Duitsland zal niet worden onderschat. Het blijft een rijk land, maar volgens een analyse op de webstek van het Official Monetary and Financial Institutions Forum (OMFIF) is er een nieuwe Hartz-hervorming nodig zoals die in 2010 om de Duitse economie vlot te trekken. Want zelfs de euro, ooit op Duitse maat gesneden, levert geen voldoende trekkracht meer.

Voor de Europese Unie komt alles samen. De inkt van het rapport van Draghi over de noodzakelijke structurele hervormingen om de Europese concurrentiekracht aan te zwengelen moet nog drogen, en Duitsland en Italië vliegen elkaar al in de haren wegens het vijandige overnamebod van het Italiaanse UniCredit op de Duitse Commerzbank. Lidstaten kampen intussen met budgettaire ontsporingen. Frankrijk, ooit een van de assen waarop de Europese integratie steunde, drijft weg naar het niveau van de zuiderse landen en wordt door de kredietbeoordelaars ook zo behandeld. De opgeblazen overheidsuitgaven zijn niet eens het gevolg van de financiering van een aantal sociale noden zoals huisvesting, maar vaak van verkeerde bestedingen, overbodige subsidies en soms van heuse verspilling.

Intussen blijft het wachten op de noodzakelijke hervormingen van de arbeidsmarkt, die de gaten vullen die geslagen werden door de krimpende bevolking op arbeidsleeftijd. Het Europees migratiebeleid biedt weinig oplossingen en voedt de opmars van rechtse en linkse extremisten.

Bovendien kampen we nog met de gevolgen van de manke uitvoering van het monetair beleid. Centrale banken zitten opgezadeld met opgeblazen balansen. Zelfs ECB-directielid Isabel Schnabel gaf onlangs toe dat de kwantitatieve versoepeling beter had gekund. De gouverneur van de Nationale Bank Pierre Wunsch liet al verstaan dat de federale overheid het een tijdje zonder financiële ontvangsten van de centrale bank zal moeten stellen. Kortom: die derving zal door de belastingbetaler worden opgevuld.

Het gebrek aan verantwoording van zowel nationale als Europese beleidsvoerders is een kwaal waarmee heel Europa kampt. In de Europese Unie praten ze graag over oplossingen die de staat overstijgen. Depolitiseren heet dat. Wat toelaat de democratische oppositie te negeren. De Ierse politicoloog Peter Mair had daar een passende uitdrukking voor: de leegte regeren.