Slinkse propaganda

In menig Vlaamse huiskamer hing vroeger een plakkaat met een spiedend oog en de tekst ‘God ziet u, hier vloekt men niet’. Het plakkaat is nu weg, ligt misschien nog ergens op een zolder of in een kelder. Maar er is een ander spiedend oog in de plaats gekomen: uw doen en laten wordt op een vernuftige manier gevolgd door techbedrijven via uw internetgedrag, uw gebruik van sociale media of uw smartphone.

Zij vergaren een schat van kennis over u. Door gegevens die u hen bewust meedeelt. Of door gegevens die u nonchalant in de digitale wereld laat slingeren. En u hebt een amper een kijk op wat zij daarmee aanvangen, aan wie zij die gegevens doorspelen of wie daar toegang kan toe hebben.

Dit weekend is bekend geraakt dat Cambridge Analytica, een Brits bedrijf gespecialiseerd in politieke marketing, gegevens van meer dan 50 miljoen Amerikaanse Facebook-accounts heeft gehackt en ze heeft gebruikt om via een zeer gerichte marketing kiezers in de VS te bewerken om voor Donald Trump te stemmen bij de presidentverkiezingen in 2016.  Het bedrijf ontkent de Facebook-gegevens op onrechtmatige manier te hebben verworven.

De combinatie van de persoonsgegevens die Cambridge Analytica in handen kreeg met de psychologische knowhow die het bezit, maakte dat het bedrijf de Facebook-gebruikers beter kende dan dat ze zichzelf kenden. Met gerichte boodschappen - ‘fake news’ kan daar een onderdeel van zijn geweest - via vooral Facebook, mikte Cambridge Analytica op hun zwakke plekken en speelde het op hun bijzondere sentimenten in om hen voor Trump te doen stemmen.

De manier van politiek propaganda voeren veranderde hierdoor fundamenteel, zonder dat de grote meerderheid van de kiezers in de VS zich daar bewust van was. En Facebook maakte het mogelijk dat dit op grote schaal gebeurde. Cambridge Analytica claimt een grote hand te hebben gehad in de overwinning van Trump. Zonder dat de meesten het door hadden hebben Facebook en Cambridge Analytica de regels veranderd van hoe verkiezingen worden gewonnen.

In de digitale wereld en informatiemaatschappij waarnaar we zijn geëvolueerd worden uitgekiende marketingtechieken zoals ‘microtargeting’ mogelijk, waarin gebruikers met op individuele leest geschoeide reclameboodschappen en politieke propaganda worden bestookt. Dat kan je moeilijk tegenhouden.

Maar er zijn toch een aantal fundamentele zaken die daarbij gerespecteerd dienen te worden. Consumenten – en kiezers – dienen te worden geïnformeerd over het spel dat wordt gespeeld. Dat moet met open vizier gebeuren. Zodat ze met een gezonde achterdocht de reclame en de politieke boodschappen kunnen beoordelen. Ze moeten weten dat die bedoeld zijn om hen te beïnvloeden.

Mensen hebben ook het recht te weten welke gegevens er over hen worden verzameld  en waarvoor die allemaal worden gebruikt. Facebook is een data-mastodont, maar lijkt de controle te hebben verloren over wat er met die gegevens allemaal gebeurt. Daardoor heeft het bedrijf, misschien zonder er zelf van bewust te zijn, het democratische verkiezingsproces in de VS in 2016 verstoord, met gevolgen voor de hele wereld.

Een markteconomie en een democratie kunnen maar functioneren als er duidelijke en transparante spelregels zijn. Data zijn in onze wereld een belangrijke grondstof geworden, het gebruik ervan dient gereglementeerd te worden.

Dat betekent in eerste instantie dat het eigendomsrecht van de persoonsgegevens wordt teruggeven aan wie die toekomt: aan de personen zelf. En ten tweede dienen er duidelijke regels te komen voor het beheer en het gebruik van die gegevens door bedrijven, politieke partijen en andere instanties, én de controle erop.

Evident is dat niet, in een digitale wereld die in hoge mate internationaal is en virtueel. Maar Europa heeft alvast een belangrijke stap gezet met de Algemene Verordening Gegevensbescherming (GDPR) die in mei van kracht wordt. Dat is voor alle burgers, consumenten en kiezers in Europa van cruciaal belang.