<I>Pigment:</I>Over leven in een glazen ark

Acht mensen in Star Trek-achtige pakjes trokken op 26 september 1991 de luchtsluis van een artificiële biosfeer achter zich dicht. Bio-sphere 2 was in de woestijn van Arizona opgezet als een kopie van de Aarde, of Biosphere 1. Het ecosysteem bestond uit vijf verschillende 'biodomes' of deelsystemen en moest twee jaar lang voorzien in voedsel, water en zuurstof voor de acht bewoners. De initiatiefnemers zagen het project als experiment voor een buitenaardse kolonie, compleet met oceaan en regenwoud. De 200 miljoen dollar die de bouw van Biosphere 2 had gekost, was neergeteld door de Texaanse oliemagnaat Edward Bass.

'De pers heeft Biosphere 2 altijd beschouwd als één grote grap', zucht Mark Van Thillo aan de telefoon in Los Angeles. 'Mensen beseften niet welk baanbrekend werk wij verrichtten.' Van Thillo is net terug van een zes weken durende missie op de Stille Oceaan, waar hij met zijn Coral Reef Foundation onderzoek verricht naar de gezondheid van koraalriffen. 'Mijn werk is een rechtstreeks gevolg van onze ervaringen in Biosphere 2. Als de CO2-gehaltes in de biosfeer stegen, merkten we dat onmiddellijk aan de kleuren van het koraal in onze oceaan. Omdat koraal het gevoeligste onderdeel van een biosfeer is, was hun gezondheid de beste indicator van die van ons. Twee jaar nadat we uit Biosphere 2 zijn gekomen, vertrokken we op expeditie en zagen we dat koraalriffen overal in de wereld stierven. Intussen weten we dat ze alarmerend snel verdwijnen.'

Biosphere 2-collega Jane Poynter is ziedend telkens als ze leest hoe het Biosphere 2-project een mislukking wordt genoemd. 'Biosphere 2 was een experiment', zegt ze eveneens vanuit Los Angeles. 'Technisch gezien was dat experiment een triomf. Het ontwerp en de bouw van het project waren ongezien in hun soort. We hadden natuurlijk problemen in onze eerste missie. Er was te weinig zuurstof en te weinig voedsel en we werden allemaal gek', grinnikt Poynter. 'Maar in de tweede missie werd het voedselprobleem opgelost. Het beton werd verzegeld omdat we ontdekten dat het een deel van de zuurstof opslorpte. En we wisten ook hoe we het CO2-probleem konden verhelpen.'

Met de ervaring van Van Thillo, Poynter en de anderen op zak, sloot de tweede Biosphere-missie zich zes maanden na het einde van het eerste experiment op in Biosphere 2. Een jaar later liep het team van 7 Biospherians te pletter op sociale problemen.

Sinds het tweede experiment werd afgeblazen, is Biosphere 2 niet meer door mensen bewoond en dient het enkel nog als toeristische attractie. Volgens Mark Van Thillo waren Columbia University en investeringsbanken verantwoordelijk voor het mismanagment van de artificiële wereld. De oceaan stierf en de verwaarloosde Biosphere 2 is sindsdien verworden tot een weinig aantrekkelijke bezienswaardigheid.

'Op onze missie waren de sociale problemen in de groep heel ernstig', meent Jane Poynter. 'Als er wat misliep met de technische en ecologische systemen konden we dat oplossen. Dat is niet gelukt met de problemen rond sociale interactie', voegt Van Thillo toe. 'De meeste deelnemers van de eerste Biosphere 2-missie hadden eerst drie jaar op een onderzoeksschip gewerkt. Al die tijd leefden we met 8 tot 14 mensen op een schip van 25 meter lang en 6 meter breed. Dat was de beste voorbereiding en zelfselectie die we ons als kleine groep konden wensen. In Biosphere 2 hadden we wel een regenwoud waar je je kon verstoppen als je dat wou. Maar het is iets heel anders als je even van een schip weg kan om in een haven op adem te komen.'

Voor ze Biosphere 2 binnenging, was Jane Poynter naar eigen zeggen erg naïef over de sociale en psychologische aspecten van een verblijf in afzondering. 'Ik zat met een prachtig utopisch concept over hoe we samen zouden binnengaan en er onder de moeilijke omstandigheden van Biosphere 2 boezemvrienden zouden worden', vertelt Poynter. 'Maar in Biosphere 2 is het omgekeerde gebeurd. Een vriend van me is kosmonaut en had een soortgelijke ervaring. Hij vertelde hoe hij op missie vertrok met zijn boezemvriend. Toen ze terugkwamen, waren ze vijanden. Ik ging Biosphere 2 binnen met goede vrienden en we werden ook vijanden. Als je ooit erg close bent geweest met medebewoners, is dat des te erger. Experts in de psychologie van het leven in afzondering beweren dat een team na zes maanden in de problemen komt. Opvallend genoeg was dat rond die tijd ook bij ons het geval. We hebben in Biosphere 2 geen geweld meegemaakt, maar het heeft vaak niet veel gescheeld', beklemtoont Poynter. 'Ik vermoed dat dat wel eens anders zou kunnen zijn als mensen ver van moeder aarde gedurende lange tijd op zichzelf aangewezen zijn.'

Hoewel Biosphere 2 'The Human Experiment' werd genoemd, diende zich geen enkele wetenschapper aan om tijdens de missie een psychologisch of sociaal experiment te voeren. 'Erger nog, het leek wel of psychologische tests voor en tijdens onze missie werden vermeden', zegt Poynter. 'Pas aan het einde van ons verblijf werden we onderworpen aan een Minnesota Multi-Phasic Personality Inventory (MMPI). Dat is een lange vragenlijst die oorspronkelijk werd gebruikt om zware psychologische problemen te detecteren.'

Naast Mark Van Thillo en zijn vrouw Abigail vormden Jane Poynter en Taber MacCallum het tweede paar dat Biosphere 2 binnenging en er overleefde. 'Toen Taber en ik uit Biosphere 2 kwamen, zijn we bij de Amerikaanse lucht- en ruimtevaartorganisatie NASA gaan praten met psychologen die mensen in afzondering hadden bestudeerd. Ook de NASA erkent dat psychologische en sociale problemen tijdens langdurige activiteiten in de ruimte een groot en onopgelost probleem vormen. Als paar waren we volgens de tests een schoolvoorbeeld van hoe je kan evolueren in afzondering. Ik heb in Biosphere 2 veel steun en aanmoediging gevonden in de aanwezigheid van mijn partner. Voordien had ik gedacht dat er in die twee jaar in Biosphere 2 gerotzooi kon van komen. Maar zover ik weet, is dat niet gebeurd', lacht Poynter. 'Eerlijk gezegd vraag ik me af hoe die vier andere mannen en vrouwen het gedaan hebben.'

Biosphere 2 was opgezet als een agrarische samenleving onder een hightech glazen stolp. Voor de bewoners was het helemaal terug naar af. 'Op vele vlakken waren we enige tijd een echt agrarische samenleving geworden', bevestigt Poynter. 'Voedsel werd de kern van ons bestaan. Feesten was het moment om voor één keer te eten zoveel we konden. We namen dan een dag vrij om de beste maaltijden te bereiden. En feestjes waren altijd de gelegenheid om onze meningsverschillen even te vergeten.'

'Over een sociaal fenomeen gesproken', voegt Van Thillo toe, 'we aten altijd samen, hoe erg de conflicten ook werden. Het moeilijkste in Biosphere 2 was voor mij net het feit dat ik geen andere mensen dan die acht kon ontmoeten. Ik ben erg sociaal en ik ga graag uit met vrienden. We hadden telefoon, fax en videocommunicatie. Internet bestond nog niet. Maar ondanks die communicatie miste ik het fysieke contact met mensen heel erg.'

'Dat isolement was een van onze grootste problemen', bevestigt Poynter. 'En het gebrek aan fysieke vrijheid was niet eens het ergste. Onze samenleving bombardeert ons onafgebroken met prikkels. In Biosphere 2 vielen al die indrukken weg. Zodra we binnen waren, was het alsof we niet genoeg konden krijgen van de buitenwereld.'

Net die afzondering is volgens Jane Poynter de belangrijkste reden waarom mensen niet functioneren in gevangenschap. 'In tegenstelling tot gevangenen leefden wij op een grote oppervlakte, in een mooie en biologisch diverse omgeving', legt ze uit. 'Maar gevangenen leven niet met een zuurstoftekort, dat stemmingswisselingen en depressie veroorzaakt. Of een beperkte calorie-inname, wat geïrriteerdheid en vermoeidheid met zich meebrengt.'

Ook volgens Mark Van Thillo was honger een sterke katalysator in de problemen tussen bewoners. 'Ik weet uit ervaring dat honger de gemoedsgesteldheid en het functioneren van mensen erg beïnvloedt. En bijgevolg ook hun sociale relaties. Honger is een drijvende kracht. Het is geen goed idee om een groep erg hongerige mensen in één ruimte samen te zetten. Ook zonder een plek voor jezelf kan je in groep onmogelijk samenleven. Op dat vlak waren we in Biosphere 2 erg verwend. Het was alsof we in een paleis leefden. Ik kan niet zeggen dat ik sindsdien nog zo luxueus heb gewoond.'

Hoewel beide ex-Biospherians besluiten dat psychologische screening veel vermag in de selectie van kandidaat-ruimtekolonisten, zijn er waarschijnlijk weinig mensen die zich vrijwillig zouden laten opsluiten. '99 procent van de wereldbevolking valt op die manier al af', stelt Van Thillo. 'En zelfs al kan je niet berekenen wat de sociale slaagkans van een project is, kan je het engagement van mensen wel inschatten. De menselijke factor blijft voorlopig onvoorspelbaar. Maar ter verdediging van ons team wil ik benadrukken dat we in Biosphere 2 twee jaar lang met acht mensen geleefd hebben. Wie er genoeg van had, kon ermee stoppen. Dat niemand opgestapt is, vind ik ook een hele verwezenlijking.'

Katrien BRUYLAND