Campagne in een parallel universum

Terwijl de campagne nog onder stoom moet komen, kreeg de Wetstraat afgelopen week twee realitychecks op haar bord. Dinsdag publiceerde het Planbureau zijn gedeeltelijke doorrekening van de verkiezingsprogramma’s. Donderdag, terwijl veel Belgen van een zonnige vakantiedag op Hemelvaart genoten, maakte het invloedrijke nieuwsagentschap Bloomberg brandhout van de Belgische budgettaire toestand. ‘België is een land dat geld uitgeeft als de VS, maar dan zonder de veiligheid van de dollar als reservemunt’, klonk het hard.

Voor velen in de Wetstraat een bevestiging van wat al bekend was, voor de Dorpsstraat een moeilijk te vatten boodschap. Wie ligt echt wakker van de begroting en de staatsschuld, issues waar al jaren voor wordt gewaarschuwd, maar waarvan de echt pijnlijke gevolgen schijnbaar uitblijven? Die ongevoeligheid weerspiegelt zich in de verkiezingsprogramma’s. Geen enkele partij legde het Planbureau voorstellen voor die volstaan om het tekort terug te dringen tot het straks Europees verplichte plafond van 3 procent van het bruto binnenlands product, stelt het Planbureau vast.

Niemand durft de kiezer te schofferen en met een voorstel voor een begroting op orde win je geen verkiezingen. Maar dan nog. Te veel partijen lijken zorgwekkend hard van de realiteit losgerukt. Dat het financiële huiswerk van de PVDA en het Vlaams Belang met de natte vinger is opgemaakt, daar kijken weinigen van op. Maar in welk parallel universum zitten de Franstalige liberalen die inzetten op koopkracht, maar het gat in de begroting nog laten oplopen met een lastenverlaging van 10 miljard? Hoe kan Groen zonder blozen beweren dat het de armoede te lijf wil gaan, terwijl het de ene ongedekte cheque op de andere stapelt?

De rode draad lijkt niet alleen angst voor de kiezer, maar ook een misvatting over het risico dat vasthangt aan een al te wankel financieel huishouden van de staat. Dat wordt te vaak versimpeld tot wat extra rentelasten, als grote beleggers in opstand komen, plots minder happig blijken om te investeren in de Belgische staatsschuld en de rente stijgt. Of tot het strafbankje van Europa, een stok waarmee al zo vaak gezwaaid is zonder te slaan dat hij aan geloofwaardigheid heeft ingeboet. En zijn er niet voldoende landen die al jaren bewijzen dat je het met een relatief lage groei, grote tekorten en veel schuld toch kan blijven uitzingen, zonder al te veel levenskwaliteit te moeten inboeten?

Grimmig

De werkelijkheid is een stuk grimmiger. Stapje voor stapje schuiven westerse economieën zoals de Belgische op naar een wereld waarin de budgettaire druk gestaag en onontkoombaar oploopt. Met megatrends zoals de klimaattransitie en de vergrijzing die pas de komende jaren en decennia budgettair echt gaan bijten. Tegelijkertijd lijkt ons trucje uit het verleden om de rekeningen te betalen, met name economische groei en een stijgende productiviteit, almaar moeilijker vol te houden. En blaast de rugwind van het lagerentebeleid van de centrale banken en de globalisering, waarvan een kleine, open economie als de Belgische geruisloos de vruchten plukt, minder hard.

Die wereld stapt België in met bitter weinig buffers, iets wat vandaag al nijpt, zoals blijkt uit ons dossier over de toestand in de zorg deze week. De tragiek is dat aan het onvermogen en de onwil om budgettair orde op zaken te zetten, soms wegens een oprechte angst om sociaal brokken te maken, een groot sociaal risico vasthangt.

We kunnen het negeren, maar niet ontkennen: het vermogen van ons land om een onverwachte schok op te vangen, zoals in het verleden wel nog lukte met de Oekraïne-oorlog en de coronagolf, neemt zienderogen af. Een voertuig zonder schokdempers kan lelijk crashen. In het geval van een land vertaalt zo'n crash zich niet in een rokend stuk schroot tegen de vangrail, maar in een bruusk en ongecontroleerd welvaartsverlies.