Is een rusthuis straks voor de happy few?

Het was in enkele maanden al de derde verhoging van de ligdagprijs door de inflatie, waardoor de prijs voor een kamer in het rusthuis is opgelopen tot 91,77 euro. Tel daarbij het medische zorgpakket en je komt uit op 97,53 euro per dag. Kortingen voor tweepersoonskamers zijn er niet.

Het lerarenpensioen van Jozef moet die factuur dekken, want Anny heeft nooit een inkomen gehad. 'We mogen van geluk spreken dat mijn vader kan rekenen op een mooi bedrag', zegt de zoon. 'Hij ging op zijn 54ste met pensioen en krijgt nu maandelijks 3.165,66 euro van de Federale Pensioendienst op zijn rekening. Daar gaat meteen 2.912,21 euro van af. Samen met Anny's deel van de kosten komt de factuur neer op bijna 5.900 euro per maand.

Voor steeds meer mensen luidt de vraag of dat nog betaalbaar is. De vergrijzing piekt, door de babyboomers die nu tachtigers worden. En de trend zet door. In 2050 telt België 1,2 miljoen 80-plussers, een verdubbeling ten opzichte van vandaag. Een op de tien Belgen zal dan ouder zijn dan 80, een enorme demografische shift. Zal er plaats genoeg zijn in de rusthuizen, en zo ja, wordt kwalitatieve zorg daar dan iets voor de vermogende happy few, terwijl de rest in de kou blijft staan?

Huis verkocht

De gemiddelde prijs van een kamer in een woonzorgcentrum klom vorig jaar voor het eerst boven 2.000 euro. Een rusthuiskamer kost gemiddeld 70 euro per dag of 2.100 euro per maand. Tussen mei 2023 en nu ging de prijs 4,77 procent omhoog, een forsere stijging dan de algemene inflatie (3,37%). De verklaring ligt volgens de sector bij een inhaalbeweging van indexeringen en bij de snel toenemende kosten voor infrastructuur, voedsel en personeel, dat steeds meer als duurdere interim of zelfstandige aan de slag is.

Net zoals bij Jozef en Anny komen daar maandelijks verborgen kosten bij. Dat kan gaan om zorgkosten, maar evengoed om 'luxekosten', zoals voor de kapper, de pedicure, de was, de strijk en een internetverbinding. Het staat de woonzorgcentra vrij te bepalen hoeveel ze daarvoor aanrekenen.

Ondertussen stegen ook de gemiddelde pensioenen in ons land. In 2023 bedroeg het nettopensioen 1.467 euro voor een werknemer, 1.143 euro voor een zelfstandige en 2.358 euro voor een ambtenaar. Voor hulpbehoevende ouderen komt daar de Vlaamse zorgpremie van 140 euro bovenop. Ook is er een zorgbudget voor ouderen met een zorgnood. Dat is inkomensafhankelijk en bedraagt maximaal 710 euro. Toch blijft de conclusie dat het voor veel mensen allesbehalve gemakkelijk is om de rusthuisfactuur te betalen.

Tot dat besef kwam ook de zoon van Anny en Jozef. In overleg met zijn ouders en de rest van de familie besloten ze het ouderlijk huis te verkopen. Daardoor kunnen ze zo’n tien jaar het rusthuis van Anny betalen, berekenden de kinderen. Al doet de hoge inflatie dat appeltje voor de dorst sneller slinken dan gedacht. Toch prijst de familie zich gelukkig, want niet iedereen heeft zo’n hoog pensioen, en niet iedereen heeft nog een eigendom achter de hand, klinkt het.

'Vaak paniekvoetbal'

Hoe atypisch is zo'n verkoop van een ouderlijk huis om de rusthuisfactuur te kunnen betalen? 'Wellicht is het iets wat we onvermijdelijk vaker zullen zien', zegt Margot Cloet, de topvrouw van de Vlaamse zorgkoepel Zorgnet-Icuro. 'In België leeft sterk het gevoel dat je pensioen voldoende moet zijn om je rusthuisfactuur te betalen, maar in vergelijking met andere landen is dat atypisch.'

Voor Cloet moet ook het vermogen mee in de pot, zegt ze kordaat. 'Ouderen hebben vaak gronden, huizen of een flinke spaarpot. In plaats van dat volledig aan de kinderen te willen geven, zullen ze er hun oude dag mee moeten helpen te bekostigen. Dat lijkt vloeken in de kerk, maar het wordt wel de realiteit als we steeds ouder worden en terecht meer eisen stellen aan de kwaliteit van onze zorg.'

Daarmee verwijst ze naar de boomers die straks zorgbehoevend worden. De babyboomgeneratie - geboren tussen 1945 en de jaren 60 - is niet zoals de ouderen van vandaag. Ze is mondiger, slaat op tafel voor meer inspraak, eist professionele en kwalitatief hoogstaande zorg en wil meer keuze in hoe ze woont - van cohousing, kangoeroewonen over verschillende generaties onder één dak tot zorgdorpen. 'Goede ideeën, maar die hebben hun prijs', zegt Cloet.

Ook Bea Cantillon, professor sociaal beleid aan de UAntwerpen, vindt dat we niet alleen naar het wettelijke pensioen moeten kijken om de betaalbaarheid van de oude dag te meten. 'Ik zie in de media vaak paniekvoetbal als ik lees dat we onze oude dag niet meer zullen kunnen betalen met ons pensioen. Maar daarmee wordt een verkeerd beeld opgehangen.'

Cantillon meent dat we in families wel eens de vraag mogen stellen wat belangrijker is: een stevige erfenis opstrijken of je ouders een kwalitatieve oude dag gunnen. Ook wijst ze erop dat een verblijf in een rusthuis gemiddeld 'erg kort is, zo'n anderhalf tot twee jaar'. 'Politieke partijen die moord en brand schreeuwen vergeten die nuance mee te geven.'

140 euro voor Marc Coucke

Het vermogen mee in rekening nemen klinkt gezien de vergrijzing niet onlogisch, maar niet iedereen heeft een eigen huis om te verkopen of te verhuren, en niet iedereen kan een groot eigen vermogen aanboren.

Dat brengt de overheid opnieuw in beeld. Ze zal moeten nadenken over herverdelingsmechanismen, zodat een deel van de ouderen niet in de armoede terechtkomt. Daardoor stevent de overheid onvermijdelijk af op grotere uitgaven. Kosten voor de algemene vergrijzing en kosten om voor elkaar te krijgen dat iedereen - vermogend of niet - goede zorg kan krijgen in zijn laatste levensjaren.

Toch is het volgens Cantillon niet correct om het probleem te herleiden tot een kwestie van betaalbaarheid. 'De overheid en de gezinnen moeten vooral keuzes maken', zegt ze. 'Kiezen we voor premies voor elektrische wagens of voor broodnodige extra investeringen in de ouderenzorg? Zorg - en de kosten daarvan - staat simpelweg niet hoog genoeg in de waardeschaal. En dat is gezien wat op ons afkomt een onhoudbare scheeftrekking.'

Cloet pleit voor meer herverdelingsmechanismen via het Vlaams zorgbudget. 'Iemand als ondernemer Marc Coucke heeft geen nood aan 140 euro per maand, terwijl een ander mogelijk het viervoudige nodig heeft.' Ook het zorgbudget voor ouderen met een zorgnood, dat wel inkomensgerelateerd is, moeten we volgens Zorgnet-Icuro uitbreiden.

Door het stijgende aantal ouderen zal de overheid sowieso veel meer uitgaven hebben. Zorgnet-Icuro pleit ervoor de zorgpremie van 62 euro die elke Vlaming jaarlijks betaalt, hoger te maken en te koppelen aan het inkomen. 'We gaan die extra middelen voor de zorg nodig hebben. Op die manier dragen de sterkste schouders het meeste gewicht', klinkt het.

Ook voor Johan Staes, de topman van Vlozo, de koepel van private woonzorgcentra, staat het als een paal boven water dat de overheid meer uit haar pijp zal moeten komen. 'Vandaag dekken de overheidssubsidies de kosten maar voor gemiddeld 90 procent. Als die al eens kostendekkend zouden worden, hebben we ook wat meer budgettaire ruimte bij de dagprijs voor de ouderen.'

Debat wordt snel acuut

De vragen gaan over meer dan boekhoudkundig rekenwerk, maar over ethische, maatschappelijke keuzes. Waar eindigt de solidaire verzorgingsstaat en begint de eigen responsabilisering? Welke herverdelingsmechanismen zetten we op? Als zorg een kerntaak van de overheid is, waar haalt ze dan het extra geld en wat gaat overboord? Veel opties zijn er niet: of de overheid belast de burger meer, of ze schrapt andere uitgaven.

Toch maakt het vandaag geen diepgaand politiek debat los, zien experts. 'Het debat wordt in Vlaanderen totaal niet gevoerd', zegt Erik Schokkaert, gezondheidseconoom aan de KU Leuven. ‘Bijzonder vreemd, want we wéten wat op ons afkomt. Bovendien waarschuwen vergrijzingscommissies en economen politici al ruim twintig jaar.'

De demografische shift zal het debat in Vlaanderen snel acuut maken. Schokkaert: 'Niets doen creëert een situatie waarin een deel van de mensen de zorg, die ongelooflijk duur wordt, wel nog kan betalen, terwijl ze voor anderen onbetaalbaar wordt.'