Zonder productiviteitsgroei wordt alles een strijd

Op het vliegtuig, waar ik dit stuk schrijf, klapt de man voor me onachtzaam zijn stoel achteruit. Mijn laptop slaat toe. Zuchtend herpositioneer ik me. Onze vliegtuigruimte is een zero-sum game. Elke stukje ruimte dat de man wint, verlies ik. Voor sommige mensen is hun hele leven zo’n strijd. Als iemand anders wint, betekent dat voor hen verlies. Zij gaan door het leven met een zero-sum mentaliteit: de overtuiging dat elke winst voor een individu of groep ten koste gaat van een ander individu of een andere groep. Dat betekent dat ze meer op hun hoede zijn, zodat iemands anders geluk niet ten koste van het hunne gaat. Zero-sum denken ligt aan de basis van enkele belangrijke maatschappelijke problemen. En misschien is er een oplossing. Om die uit te leggen, moeten we een economisch uitstapje maken.

In zijn afscheidscolumn in De Standaard deze week benadrukte mijn collega Gert Peersman - als wens en waarschuwing - het belang van productiviteitsgroei. Dat komt goed uit. Ik ben dezer dagen in België voor enkele lezingen met exact dezelfde boodschap. Economische groei is misschien niet alles, maar op lange termijn is het zo goed als alles, zegt de Nobelprijswinnaar Paul Krugman.

Productiviteitsgroei betekent dat je in een uur arbeid meer waarde produceert. Het betekent niet dat je meer uren moet werken, het betekent dat je rijker wordt door dat ene uur werk. Als onze productiviteit per jaar 2,5 procent stijgt, verdubbelt onze welvaart in 28 jaar. Als onze productiviteit per jaar maar met 1 procent stijgt, dan groeit onze welvaart slechts met 32 procent in die periode. Dat klinkt abstract. Concreet betekent productiviteitsgroei dat je op het einde van de maand meer cash op je rekening hebt. Productiviteitsgroei is in essentie welvaart en geluk. Ik ken geen belangrijker economisch concept.

Psychologische effecten

Productiviteitsgroei, of het gebrek eraan, heeft ook psychologische effecten die het weefsel van de maatschappij aantasten. Een intrigerende nieuwe studie van enkele Harvard- en LSE-onderzoekers toont aan dat het economische klimaat waarin we opgroeien bepalend is voor de zero-sum mentaliteit.

Wie onder lage productiviteitsgroei opgroeit, ontwikkelt een zero-sum mentaliteit. Mijn winst is dan uw verlies. Dat is logisch. Bij lage economische groei blijft de taart die verdeeld wordt even groot. Een groot stuk voor u is een kleiner stuk voor mij.

Wie bij sterke groei opgroeit, ontwikkelt een positive-sum mentaliteit. De taart wordt groter en dat betekent dat we beiden beter af zijn. Jouw winst gaat niet ten koste van mij. ‘A rising tide lifts all the boats.’

Economische groei bepaalt ook hoe mensen over succes denken. Als er geen groei is, dan hebben hard werk en inspanning weinig zin. Nee, succes wordt bepaald door geluk, zoals een erfenis of een elitaire positie en door wie je kent, niet wat je kent. Bij groei komen er kansen voor iedereen die hard wil werken. Jezelf verbeteren, elk weekend tijd investeren in een opleiding kan je loopbaan vooruithelpen. Wie hard werkt, ziet dat dat vruchten afwerpt en dat zijn kinderen het beter hebben dan hijzelf.

Zero-sum denken leidt tot wantrouwen en nijd. Mensen hebben het gevoel dat anderen erop uit zijn hen iets af te nemen. Je krijgt politieke polarisatie, samenzweringstheorieën over een elite die mensen onderdrukt, vijandigheid tegenover migranten (‘ons belastinggeld gaat naar wie niet werkt’). Mensen zijn uitgeput, chagrijnig. Er is geen vertrouwen in de toekomst, er is geen optimisme.

Sta me toe een sterk statement te maken. Dat zijn allemaal typische gevolgen van lage productiviteitsgroei. Als je het gevoel hebt dat je voortdurend moet strijden om te krijgen, nee, te behouden waarvoor je hard gewerkt hebt, dan word je inderdaad moe. Als eerlijk hard werk niet meer oplevert, ben je wantrouwig en kwaad. Dat zijn de psychologische symptomen van een maatschappij die al jaren te weinig economische groei vertoont. De oplossing is even simpel als moeilijk: burger, bedrijf, politiek - we hebben alle inspanningen nodig om productiviteitsgroei te creëren. Vergroot de taart en de strijd verdwijnt.