Zonder cash rook je de zwarte economie uit en financier je de vergrijzingskost

De financiële crisis was een voorproefje van wat ons te wachten staat wanneer de kost van de vergrijzing, ceteris paribus, de Dag des Financieel Oordeels zal brengen. Een recente becijfering van de impliciete staatsschuld van België - de schuld op de balans van de staat als die een bedrijfsboekhouding zou voeren in plaats van een kasboek - komt uit op 1.500 miljard euro, of zowat 4 keer de ‘officiële’ staatsschuld van 430 miljard euro.

Het verschil is de actuele waarde van de niet voorgefinancierde toekomstige pensioenverplichtingen en de toekomstige kosten uit de gezondheidszorg. Diverse schattingen leggen de meerkost van de vergrijzing tegen 2060 op 5 tot 10 procent van het bbp (21 à 43 miljard in euro's van vandaag).

Opgegeten

De voorbije jaren zijn alle budgettaire inspanningen en nieuwe fiscale ontvangsten opgegeten door de vergrijzingskosten en dat zal de volgende jaren niet anders zijn. Het totale overheidsbeslag beloopt 54 procent van het bbp en je kunt je afvragen of de absolute bovengrens niet stilaan bereikt is. Een verdere verhoging riskeert de economie in een negatieve spiraal te duwen. Te veel overheidsuitgaven verdrukken de private investeringen. Te veel belastingen leiden ertoe, om Ronald Reagan te parafraseren, dat iemand liever gaat golfen dan werken of ondernemen, en sporen vermogenden aan naar fiscaal zonniger oorden te trekken.

Aangezien een globale belastingverhoging als oplossing voor de vergrijzing uitgesloten is, moet elders heil worden gezocht. Men kan de (effectieve) pensioenleeftijd verder verhogen. De stijging van de activiteitsgraad van de beschikbare arbeidsbevolking is op de goede weg, blijkt uit de laatste cijfers en prognoses. Dat kan de put echter niet volledig dempen. De totale overheidsuitgaven voor werkloosheidsvergoedingen en activeringsbeleid bedragen om en bij 14 miljard euro. Dat is ‘slechts’ 3,2 procent van het bbp. Als we dat met de helft kunnen terugdringen, komen we nog ruim tekort om de meerkost van de vergrijzing op te vangen.

Reddingsboei

We kunnen dromen van immigratie als reddingsboei, maar de harde realiteit is dat immigratie pas na de vergrijzingspiek een positieve netto budgettaire bijdrage zal leveren. De meest evidente en aangename remedie tegen vergrijzing is dat we allen wat meer kinderen op de wereld zouden zetten. Dat is echter utopisch, door het collectieve eco-schuldgevoel rond grote gezinnen - we zijn al met teveel op de wereld - en door de praktische beslommeringen voor tweeverdieners.

De oplossing moet elders gezocht worden. De zwarte economie in België is goed (of slecht, zo u wil) voor ongeveer 16 procent van het bbp, dat is 70 miljard euro. Dat plaatst België in de dubieuze kopgroep met Griekenland, Italië, Spanje en Portugal. Volgens professor Michel Maus loopt de schatkist daardoor jaarlijks 26 miljard euro mis.

De brandstof van de zwarte economie is cash. De oplossing is eenvoudig: schaf cash af of perk het toegelaten gebruik sterk in - kleine transacties moeten kunnen om nog enige privacy te waarborgen - en de zwarte economie komt grotendeels bovendrijven. De financiering van de vergrijzing is op die manier grotendeels opgelost.

Geen utopie

Een studie van Ipsos wijst uit dat vandaag al 38 procent van de Amerikanen en 34 procent van de Europeanen bereid zijn om enkel nog elektronisch te betalen. De fiscale meerinkomsten van de cashloze economie kunnen, in combinatie met de eerder vermelde inspanningen, de belastingdruk zelfs naar beneden duwen. Ook de criminaliteit zal worden ingeperkt. Op die manier wordt het draagvlak voor een cashloze of casharme samenleving vergroot.

Dat is geen utopie. India geeft het voorbeeld met zijn fantastische Aadhaar-project dat in 2009 van start ging. Aadhaar is een biometrische gegevensbank die 1,1 miljard Indiërs (95 procent van de bevolking) een digitale identiteit heeft gegeven via een vingerafdruk of een irisscan op hun smartdphone. In 2016 werd hieraan India Stack toegevoegd, een digitaal netwerk waardoor Indiërs onder meer via Aadhaar een bankrekening kunnen openen. India grijpt deze digitalisering aan om cashbetalingen met 85 procent terug te dringen. Dichter bij huis zijn Estland en Zweden al de casharme weg ingeslagen.

Wat zij kunnen, moet België, een internationale pionier in elektronische en digitale betaalsystemen, toch ook kunnen?