Wat de terugkeer van Donald Trump betekent voor de wereld

De klinkende overwinning van Donald Trump in de Amerikaanse presidentsverkiezingen had voor niemand als een schok moeten komen. De 45ste en nu dus ook 47ste president van de Verenigde Staten surfte op een ongekend sterke golf van ongenoegen waarbij bijna elke regerende partij over de hele wereld zwaar wordt afgestraft. Vicepresidente en presidentskandidate Kamala Harris deed het wat dat betreft zelfs beter dan de meeste zittende regeringsleiders van rijke landen bij verkiezingen dit jaar, dankzij haar gedisciplineerde campagne, de historisch impopulaire Trump en de goed draaiende economie van de VS.

Toch kon dat allemaal niet op tegen de wijdverspreide frustratie bij de kiezers over de toegenomen immigratie en de aanhoudend hoge prijzen, veroorzaakt door de wereldwijde post-pandemische inflatiegolf. Een hypergepolariseerde informatieomgeving die Amerika verdeelt in twee partijdige echokamers maakte het bijna onmogelijk voor de Harris-campagne om dat te counteren. Geen enkele partij is er ooit in geslaagd het Witte Huis te behouden bij zo'n lage waardering van de zittende president en zo'n groot deel van de bevolking dat denkt dat het land op het verkeerde spoor zit. De kans dat Harris een nederlaag wachtte, was dus groot.

Als eerste Republikein in 20 jaar die de popular vote wint, dankzij winst bij bijna elke demografische groep op bijna elke locatie, treedt Trump niet alleen aan met een sterk mandaat. Hij heeft ook controle over het Congres en een conservatieve meerderheid in het Hooggerechtshof. De nieuwe regering heeft daardoor de handen vrij om Trumps ingrijpende binnenlandse beleidsplannen uit te voeren, de federale overheid radicaal te hertekenen en institutionele normen te herschrijven met nauwelijks checks-and-balances. Maar voor de rest van de wereld zijn de gevolgen van de terugkeer van Trump nog diepgaander.

Velen verwachten dat het buitenlandbeleid van de VS gewoon een herhaling wordt van de eerste termijn van Trump, toen er geen grote oorlogen waren (afgezien van de afbouw van Amerika's langste oorlog, die in Afghanistan) en de president zelfs enkele opmerkelijke successen boekte, zoals een Noord-Amerikaanse vrijhandelsovereenkomst die nieuw leven werd ingeblazen, de Abraham-akkoorden in het Midden-Oosten, een eerlijkere kostenverdeling tussen NAVO-leden, en nieuwe en sterkere veiligheidsallianties in Azië. Trump is ongetwijfeld nog altijd dezelfde persoon. Zijn wereldbeeld is onveranderd, net als zijn assertief unilaterale en transactionele America First-benadering van het buitenlandbeleid.

Maar sommige zaken zijn wel veranderd. Terwijl de nieuw verkozen president persoonlijk nauwelijks oog heeft voor bestuurszaken, zal zijn tweede regering bestaan uit functionarissen die ideologisch meer op zijn lijn zitten en die op meer ervaring kunnen bogen. Weg zijn de carrièremedewerkers die de meest ontwrichtende impulsen van de president onder controle hielden - en de minder doorgewinterde loyalen die hen later vervingen. De nieuwe adviseurs staan klaar om van bij het begin zijn America First-agenda uit te voeren.

Onvoorspelbaar beleid

Het grootste verschil is dat de wereld een stuk gevaarlijker is geworden. Tijdens Trumps eerste termijn waren de rentetarieven historisch laag en was de geopolitieke context over het algemeen gunstig. Twee regionale oorlogen, grotere concurrentie vanuit China, de dreiging van chaos die uitgaat van schurkenstaten als Rusland, Iran en Noord-Korea, een vertragende wereldeconomie en ontwrichtende technologieën zoals kunstmatige intelligentie zullen het leiderschap van Trump op een totaal nieuwe manier op de proef stellen.

Er staat meer op het spel en de gevolgen van een onvoorspelbaar America First-beleid kunnen veel ingrijpender zijn dan in 2016. Hoewel Trump door zijn transactionele stijl en de invloed die het presidentschap van het machtigste land ter wereld met zich meebrengt wellicht nog altijd enkele successen zal kunnen boeken, is de kans dat dingen verkeerd aflopen veel groter.

Het beste voorbeeld is China. Nadat de regering van Joe Biden erin geslaagd is de relaties te stabiliseren, belooft Trump dat land veel harder aan te pakken. Hogere tarieven op Chinese import om het bilaterale handelstekort aan te pakken zijn de eerste stap. China, dat met ernstige economische problemen kampt, zal allicht voorzichtig te werk gaan om onnodige crises te voorkomen. Afhankelijk van hoe onbetaalbaar de tarieven zijn en of de Chinezen eventueel onderhandelingsmogelijkheden zien, kan de escalatie tot een doorbraak leiden. Maar waarschijnlijker is dat de aanpak van het havikkabinet van Trump en de Republikeinen in het Congres leidt tot een sterk verslechterde relatie en een nieuwe Koude Oorlog, wat uiteindelijk het risico op een directe militaire confrontatie vergroot.

In het Midden-Oosten zal Trump proberen zijn Abraham-akkoorden uit te breiden met Saoedi-Arabië, terwijl hij Israël een blanco cheque geeft om zijn oorlogen naar eigen goeddunken te voeren, zonder druk om de humanitaire tol of het escalatierisico te beperken. Het meest verontrustende is dat Trump het voornemen van de Israëlische premier Benjamin Netanyahu om voor eens en altijd af te rekenen met de Iraanse nucleaire dreiging zal steunen - zo niet actief aanmoedigen. Dat brengt het risico op een uitslaande brand en aanzienlijke verstoringen van de energievoorziening met zich mee.

Europa

De oorlog in Oekraïne daarentegen zweert Trump in ‘één dag’ te beëindigen - mogelijk zelfs nog voor hij is geïnstalleerd - door unilateraal druk uit te oefenen op de presidenten Volodymyr Zelensky en Vladimir Poetin om een staakt-het-vuren te accepteren dat het conflict bevriest langs de huidige territoriale lijnen. Militaire hulp aan Kiev wordt daarbij een middel om druk uit te oefenen op beide partijen. Of ze de voorwaarden accepteren is een open vraag.

Veel zal afhangen van de reactie van Europa. NAVO-staten in de frontlinie - Polen, de Baltische staten en de Scandinavische landen - beschouwen de verdediging van Oekraïne als existentieel voor hun eigen nationale veiligheid. Zij zijn mogelijk bereid de aanzienlijke kosten daarvoor op zich te nemen als de VS zich terugtrekken. Anderen zouden de kans aangrijpen om een deal te sluiten, om ideologische redenen zoals Hongarije, om politieke redenen zoals Italië, of om fiscale redenen zoals Duitsland.

Zo kan een tweede termijn van Trump Europa eindelijk verenigen en een sterker, meer geconsolideerd en strategisch autonoom veiligheidsantwoord van de EU uitlokken. Of hij kan de verdeeldheid in Europa net verder versterken, de trans-Atlantische alliantie ernstig verzwakken en verdere Russische agressie uitlokken. Hoe dan ook luidt de terugkeer van Trump een periode van meer volatiliteit en onzekerheid op het wereldtoneel in.