Waarin Belgen uniek zijn

Het Australische Sydney mocht een Belgische economische missie verwelkomen. Het lijkt een toegankelijke zakenstad en Belgen voelen er zich meteen thuis. Maar schijn bedriegt. De gemakkelijke communicatie verbergt dieperliggende culturele verschillen.

Elke cultuur heeft onuitgesproken regels over hoe je met elkaar omgaat. Maar we zijn ons vaak niet bewust van onze eigen culturele gewoontes. Je leert je eigen cultuur pas kennen als je geconfronteerd wordt met een andere. Erin Meyer (INSEAD Business School) schreef er een uitstekend boek over: ‘The Culture Map’.

Met het risico te veralgemenen zie ik drie typisch Belgische communicatiegewoontes die we onderschatten.

Ons taalgebruik is emotioneel, ook als we Engels spreken. U mag zichzelf wel als een koele Vlaming typeren, ons taalgebruik is dat allerminst. Een Engelsman die in een ongeval een been en een arm verliest, zal - denk aan de Monty Python-sketch - zeggen: 'It is but a scratch.' Een Belg die een kleine tegenslag ervaart, vindt dat 'very frustrating'. Slight is een downgrader, very is een upgrader. Wij gebruiken upgraders en emotionele en zelfs morele woorden om onze positie in een onderhandeling weer te geven - 'volstrekt onaanvaardbaar' - wat internationale collega’s ongemakkelijk op hun stoel doet schuifelen.

Belgen zijn vrij direct in hun feedback, ook al vinden we dat niet van onszelf. Een Belg zal na een presentatie zonder veel gêne publiek uitleggen wat hij er niet zo goed aan vond. Israëliërs, Russen en Nederlanders zijn nog directer. Amerikanen en Britten daarentegen houden niet van zo’n directe negatieve feedback. Ze willen niet dat iemand aan de tafel gezichtsverlies lijdt. Hun feedback begint daarom eerst met lof over alle goede ideeën. Wij vinden dat nep, maar lijken daardoor minder constructief.

Constructief zijn betekent ook dat je naar eerdere feedbackcommentaren verwijst om daarop verder te bouwen. Wie niet verwijst naar een voorganger, geeft aan dat hij niet akkoord ging met wat die zei.

Negatieve feedback formuleer je als ‘this may perhaps need some further discussion’. Dodelijk zinnetje. Nog dodelijker is een idee gewoon niet vermelden in de feedback die je geeft. De goede culturele verstaander weet dan dat het idee niet alleen dood, maar ook al begraven is. Belgen zijn ook niet goed in hedging bij feedback. Hedging betekent dat je voorbehoud maakt bij je eigen oordeel: ‘Misschien zou je kunnen overwegen dat...’ Maar Belgen ‘kunnen zich absoluut niet vinden’ in een idee.

Van macro naar micro

Belgen gaan in een onderhandeling van macro naar micro. Cultureel geloven we dat je eerst een akkoord moet hebben over de overkoepelende principes. Daaruit volgt vanzelf de toepassing. Bij een conflict of vraag is een Belg daarom geneigd eerst het principe uit te leggen en dan een voorbeeld, toepassing of eigen mening te geven.

In de Angelsaksische culturen (en in Nederland) zijn ze toepassingsgericht. Je bespreekt eerst voorbeelden of probeert ad hoc concrete problemen op te lossen. Uit een reeks toepassingen kan later een principe gedistilleerd worden. Dat uit zich in de manier waarop lesgegeven wordt, hoe de rechtspraak gebeurt of zelfs hoe een mail geschreven wordt.

Dat betekent ook dat een Belgische werknemer vooral wil begrijpen waarom een beslissing is genomen, terwijl een Australische werknemer wil weten hoe iets aangepakt gaat worden. Het verklaart mee de populariteit van best practices in de Angelsaksische wereld.

In een onderhandeling botert het niet goed tussen culturen van 'principes eerst' en 'toepassing eerst'. In een vergadering vroeg een Australische collega me ooit of ik misschien eens afzonderlijk met 'de Euro’s' wou gaan praten, 'because they love to endlessly debate principles'.

Merk op: ik spreek over Belgische cultuur. Hoe dichter je op elkaar zit, hoe meer je de verschillen uitvergroot. Maar als je aan de andere kant van de wereld zit, zie je pas hoe nauw verwant Vlaanderen en Wallonië zijn. Op veel culturele aspecten zit onze gezamenlijke communicatiestijl netjes in het midden tussen andere meer ontwijkende of confrontatiegerichte culturen. Dat betekent dat we ons vlot kunnen aanpassen aan andere culturen. Het verklaart ook waarom Belgen internationaal zo gewaardeerd worden als leiders in complexe organisaties en als onderhandelaars.