Verwar hufterigheid niet met genialiteit

De bewondering voor Tesla- en X-baas Elon Musk in de ondernemerswereld is groot. De steile weg die hij heeft afgelegd en de omvang van zijn bedrijven dwingen respect af. Dat die bedrijven gerund worden door angst, afpersing en regelrecht pestgedrag blijkt niemand te deren. Integendeel, we aanvaarden bijna dat het erbij hoort. Dat je alleen door je werknemers als slaven te behandelen, of toch met de nodige hiërarchie en een vleugje angst, het echte succes kan bereiken. Genoeg ondernemers denken er zo over.

Hoe komt het dat we het megalomane gedrag van Musk aanvaarden en zelfs bejubelen? We weten al langer dat hij niet de gemakkelijkste is om voor te werken, met ontslagen die plots uit de lucht vallen, dreigementen, gebral, puberale grappenmakerij, dagelijkse onzekerheid en de dringende eis 's nachts door te werken. Voor velen is dat blijkbaar geen probleem. Het is deel van de mythe. Als werknemers ten onder gaan aan het werkregime, staat de volgende lading al klaar. Werken voor Musk staat goed op je cv. Het toont dat je tegen een stootje kan.

Musk is niet de enige die met een dergelijk gedrag wegkomt. Het regent berichten met gelijkaardige klachten over hooggeplaatste figuren: presentator Jimmy Fallon van ‘The Tonight Show’, Gilead-CEO John Martin, VUB-professor Elke Van Hoof, Palantir-stichter Peter Thiel... Toen de Vlaamse tv-maker Bart De Pauw werd beschuldigd van wangedrag stelden veel mensen zijn creatieve genialiteit boven zijn wangedrag. Als je geweldig genoeg bent, word je verontschuldigd.

Waarom heeft zo'n genialiteit een hufterige houding nodig? Vrezen die figuren dat we hun genialiteit niet opmerken als ze geen portie angst inboezemen? Dat ze niet gevolgd worden als ze zaken netjes vragen? Want daar stuurt kwetsbaar leiderschap op aan: dat je niet moet schreeuwen om mensen te doen ‘plooien’ voor zaken waarvoor ze uiteindelijk in dienst zijn.

Zolang de successen volgen, kijkt ‘het systeem’ oogluikend toe. Misschien raken we op een bepaald moment zo gewend aan een onaanvaardbare machtsverhouding dat we die accepteren en de anomalieën erbij nemen. Zoals een kikker gaar wordt gekookt in een traag heet wordende pot water zonder te beseffen hoe erg zijn situatie is. Onder het mom van succes zijn we bereid veel toe te laten. Pas later, als de realiteit inzinkt of het misbruik niet meer onder de mat te vegen is, zoals het wijdverspreide misbruik onder jonge turnsters, durven we te reageren.

Omdat we hufterigheid verwarren met genialiteit komen mensen aan de macht - zowel politiek als economisch - die niets geven om waarden als rechtvaardigheid en democratie. Het enige waar het hen om te doen is, is hun eigen persoon. Tegen het moment dat we zien wat de ware bedoeling is, is het vaak te laat en liggen de basisprincipes van de democratie aan diggelen.

Succes mag nooit een excuus voor hufterigheid zijn. Wie niet tegelijk integer kan zijn, voert alleen een tijdelijke schijnvertoning op. Daarom letten we maar beter op wie onze bewondering verdient.