Charismatische leiders: de klim en dan onvermijdelijk de val

Verbijsterende gebeurtenissen op het wereldtoneel geven Conner Rousseau even de kans om van de Vlaamse krantenvoorpagina’s te verdwijnen. Hij lijkt een parcours te volgen waarin vele charismatische leiders hem zijn voorgegaan: een snelle klim naar de top en dan, bijna onafwendbaar, de val. We zien het ook in het bedrijfsleven of ja, zelfs in academische milieus.

De klim naar de top is steevast impressionant. Terwijl normale stervelingen jaren doen over het bemachtigen van een plaatsje aan de top, lijken deze Peter Pans te kunnen vliegen. Ze vatten complexe wereldbeelden in enkele zinnen. Onbevangen halen ze mensen uit de loopgraven. Bijna intuïtief zien ze oplossingen voor problemen waar anderen hun tanden op stuk beten.

Omdat hun talent zo vanzelfsprekend is, zijn ze zich er in het begin van hun loopbaan zelf niet bewust van. Maar net wat hen zo succesvol maakt, wordt hun ondergang.

Charisma bestaat bij gratie van de afwezigheid van twijfel. Charisma vraagt een diepe overtuiging dat jouw wereldbeeld het juiste is. Om mensen mee te krijgen moet je hen niet alleen een toekomst voorspiegelen, maar het zelf ook geloven. Dat lukt het best met de zorgeloze onbevangenheid van de nieuwkomer. Die bravoure kan op veel medestanders rekenen. Kleine foutjes worden met de mantel der liefde bedekt, want dit is de man die onze toekomst zal bepalen.

Omdat de klim op talent te makkelijk was, is Peter Pan niet voorbereid op tegenspraak. Maar op grote hoogte vind je alleen nog andere Peter Pans.

'De anderen hadden in de winter training nodig. Ik had talent, ik had geen training nodig', zei de wielrenner Frank Vandenbroucke, dat andere tragische godenkind. De hele identiteit van een Peter Pan is verbonden met het idee dat hij een uniek talent heeft, maar de tragiek is dat zijn identiteit ook samenvalt met dat talent. Succestrainer José Mourinho gaf zichzelf daarom de bijnaam 'the special one'. Zijn persconferenties gingen niet over de prestatie van het team, maar slechts over één persoon: 'Je bent voor mij of je bent tegen mij.'

De groep medestanders van het eerste uur, die getrouw mee omhoogklommen, denkt dat Peter Pan alleen wat bijsturing nodig heeft. Maar hun advies faalt, omdat tegenstemmen steeds meer genegeerd worden. Wie tegenspreekt, wordt verdacht van jaloezie of een eigen agenda. 'Wie niet voor mij is, is tegen mij' doodt elke tegenspraak.

Langzaam verdwijnen de dissonante stemmen. Ze worden niet noodzakelijk verwijderd, maar kiezen er ontgoocheld zelf voor zich niet langer uit te spreken. Alleen wie de leider bevestigt in zijn ideeën krijgt nog gehoor. Peter Pan zondert zich almaar meer af. Het is gemakkelijker beslissingen te nemen als je niet in de ogen moet kijken van de mensen die je kennen. Peter Pan stelt zichzelf niet meer in vraag. 'Zij zijn veranderd, niet ik.' Het menselijke brein is zo gemaakt dat het constant bevestiging zoekt van het eigen gelijk. En op sociale media vind je altijd wel een paar honderd likes. De stilte van wie niet reageert, hoor je niet.

De kleine foutjes zijn ondertussen zichtbaar voor iedereen. Maar dat deert niet. Je gaat er nu prat op dat net die kleine zwakheden je succesvol maken. De regels voor andere mensen gelden niet voor jou. Ik citeer Elon Musk, nog zo’n godenkind: 'Ik heb elektrische auto’s opnieuw uitgevonden en ik stuur mensen met een raket naar Mars. Dacht je dat ik een chille, normale kerel zou zijn?' De weeffouten zijn nu deel van de polariserende identiteit. Wie vragen stelt bij de individuele fouten van de leider, uit kritiek op het totaalproject.

Peter Pan kan niet eeuwig jong en nonchalant blijven. Wil hij opgroeien, dan moet de zelfverheerlijkende cocon worden afgebroken. Charismatische leiders moeten worden omringd door betrouwbare personen met een kritische stem. Dat is niet alleen een tip voor Peter Pans. Een gebrek aan kritische feedback en de isolatie die daaruit volgt, is de weeffout die leidt tot de val van bijna elke leider.