Steek regeringsvorming niet in een dwangbuis

Het Vlaams Belang wil een deadline van drie maanden om opnieuw verkiezingen te organiseren. Groen en Vooruit zijn voor een zachte deadline. De N-VA wil de lopende zaken behandeld zien door de deelstaatregeringen. CD&V pleit voor een afspiegelingsregering na zes maanden.

De rode draad van alle voorstellen: we hebben een institutioneel mechanisme nodig dat een einde maakt aan de lange periodes waarin ons land geen volwaardige federale regering heeft.

De ideeën vallen uiteen in twee categorieën. De eerste categorie is de dwangbuiscoalitie. Bij die voorstellen treedt een paar maanden na de verkiezingen een bepaalde formule, zoals een afspiegelingscoalitie, in werking waardoor partijen gedwongen worden samen een federale regering te vormen. Zo’n mechanisme heeft geen tanden: als de partijen niet tot een regeerakkoord komen, is van een volwaardige regering die beleid kan voeren eigenlijk geen sprake.

De tweede categorie probeert dat manco op te lossen door een harde of een zachte deadline in te voeren. Als de regeringsonderhandelingen meer dan drie of zes maanden duren, worden opnieuw verkiezingen georganiseerd. Omdat partijen dan met voortdurend dreigende verkiezingen in het achterhoofd onderhandelen, zijn een permanente campagnemodus en een totaal gebrek aan compromisbereidheid wellicht het resultaat. In Israël had een deadline op de regeringsformatie vijf verkiezingen in twee jaar tot gevolg. Tel daar bij ons partijen op die net willen aantonen dat België niet werkt en concludeer dat de lange federaleregeringsvorming niet zal worden opgelost door een formele deadline, noch door partijen in een dwangbuis samen in een regering te duwen.

Symptoombestrijding

Die institutionele mechanismes zijn gedoemd te mislukken, omdat ze de gevolgen in plaats van de oorzaken van een probleem proberen aan te pakken. Het is symptoombestrijding.

Los van alle oorzaken die ook in andere landen voorkomen - zoals de versnippering van het partijlandschap, het succes van extreme partijen en de opkomst van sociale media - bestaan op het federale niveau onmiskenbaar twee politieke ruimtes. Daarin bewegen Vlaamse en Franstalige partijen die in een totaal andere context moeten functioneren, jaren geen enkel contact met elkaar of met elkaars kiezers hebben, en dan plots om de vijf jaar in het kasteel van Hertoginnedal grote akkoorden moeten sluiten. Geen enkele regel kan dat vermijden of oplossen.

In een poging die twee ruimtes te doorbreken pleiten heel wat partijen voor een federale kieskring. Dat is opvallend, want geen enkele regel verhindert die partijen nu al in het hele land op te komen. Met uitzondering van de PVDA-PTB hebben alle partijen er zelf voor gekozen op te splitsen in een Vlaamse en een Franstalige partij, net zoals ze er elke verkiezing opnieuw zelf voor kiezen alleen in het eigen landsgedeelte op te komen. Dat zelfs Belgischgezinde partijen als Open VLD en Groen die keuze maken, legt de feitelijke kloof tussen het noorden en het zuiden van het land pijnlijk bloot en toont aan dat het geen kwestie is van regels en wetten, maar van mentaliteit en feitelijk gedrag.

Net met die mentaliteit en dat gedrag zouden de Belgischgezinde partijen en hun kiezers aan de slag moeten gaan. Een federale kieskring kan daar, mits voldoende groot en zonder voorbehouden zitjes per taalgroep, hoogstens toe bijdragen. Het is een voor politici wellicht onverdraaglijke gedachte, maar het recht is niet de oplossing voor elk probleem. Partijen die op lange termijn een splitsing van het land willen vermijden, ondersteunen beter de uitwisseling van cultuur, media en ideeën tussen Vlaanderen en Wallonië. Door zich in Henegouwen kandidaat te stellen voor de federale verkiezingen heeft Kristof Calvo (Groen) in dat opzicht al meer betekend voor het federale project dan al zijn institutionele voorstellen bij elkaar.