State of the Union | Het einde van een tijdperk

Toen Joe Biden vier jaar geleden tot president werd verkozen, klonk een zucht van verlichting in een groot deel van de wereld. Men kon toen de vier chaotische jaren onder Trump nog afschrijven als een donkere anomalie. Tijdens zijn eerste internationale ontmoetingen met Europese staats- en regeringsleiders zei Biden graag: ‘America is back!’ In 2020 onthaalde de beleidselite van Europa de terugkeer van Amerika als leider van het Westen met euforie. De bedenking 'For how long?' gooide wel wat roet in het eten.

Het is nu duidelijk dat de voorbije vier jaar onder Biden de anomalie waren. Een laatste snik van een stervend regime, in plaats van een restauratie van de vroegere status quo. De gevolgen voor de wereld, voor Europa, en voor de Verenigde Staten zelf zijn enorm.

Eerst en vooral valt te betwijfelen of Amerika onder Trump 2.0 de rol van goedaardige leider van de wereldeconomie blijft spelen. MIT-econoom Charles Kindleberger merkte ooit op dat depressies alleen vermeden kunnen worden als één sterk land internationale publieke goederen levert. De wereldhandel en veilige internationale vaarroutes worden gegarandeerd door de Amerikaanse marine. Een grote afzetmarkt voor goederen die anders geen koper vinden bestaat dankzij de onverzadigbare Amerikaanse consument. En het verstrekken van bijna ongelimiteerd krediet in tijden van crisis is mogelijk dankzij de Federal Reserve en een betrouwbare Amerikaanse dollar.

In de toekomst zal de rest van de wereld een hogere prijs moeten betalen voor die Amerikaanse vrijgevigheid, hetzij door hogere defensie-uitgaven, hetzij via hogere invoertarieven om handel te drijven met de VS. Ook de Amerikaanse centrale bank Federal Reserve komt vanaf volgend jaar onder zwaarder politiek toezicht. Trump blijft geobsedeerd door het idee dat de rest van de wereld systematisch profiteert van de naïeve gulheid van Amerika, en dat allemaal ten koste van de hardwerkende Amerikaan.

Onmisbare bondgenoot

Zeker voor Europa zijn de gevolgen nefast. Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog zijn de VS een trouwe supporter van de Europese eenmaking geweest. Als onmisbare bondgenoot garandeerden de Amerikanen de veiligheid van Europa via de ‘nucleaire paraplu’ van de NAVO. Zo was het continent beschermd tegen de militaire dreiging van de Sovjet-Unie, wat de lidstaten van Europa toeliet hun sociale welvaartsstaat uit te bouwen.

In de jaren 50 en 60 tolereerden de Amerikanen, tegen hun eigen economische kortetermijnbelangen in, een gezonde dosis Europees protectionisme, zodat West-Duitsland en Frankrijk eindelijk in vrede konden samenleven en hun eenheidsmarkt konden uitbouwen met Italië en de Benelux-landen. Er waren altijd wel trans-Atlantische disputen - zoals over de oorlogen in Vietnam of Irak - maar de expliciete steun van elke naoorlogse VS-president aan de Europese integratie werd nooit in vraag gesteld.

Trump daarentegen heeft geen tijd voor de ‘waardengemeenschap’ van het Westen en beschouwt de EU dikwijls als een vijand. Na China heeft hij vooral Duitsland economisch in het vizier.

Deep state

Maar het nieuwe Trump-regime zal vooral de VS zelf grondig veranderen. Trump gelooft nog altijd in laisser-faire in het binnenland - verwacht dus een nieuwe ronde van deregulering en belastingverlagingen voor bedrijven - maar wil voor eens en altijd komaf maken met het laissez-passer over de grenzen heen. Dat zal zich vooral manifesteren op het vlak van immigratie en handel.

Een van de eerste presidentiële decreten die Trump zal tekenen op 20 januari is het arresteren en deporteren van miljoenen mensen die illegaal in het land verblijven. En het begin van een handelsoorlog met een nieuw invoertarief van 10 procent voor goederen uit de hele wereld en 60 procent voor goederen die uit China komen. Dat kan bijna niet anders dan tot hartverscheurende en chaotische toestanden leiden.

Ook zullen de Amerikaanse democratische instellingen tot de limiet worden getest. Het is nu al duidelijk dat Trump de normale procedures van een presidentiële traditie volledig aan zijn laars lapt. Hij volgt de officiële veiligheidsprotocollen niet, hij beantwoordt elke telefoon van buitenlandse leiders zonder het ministerie van Buitenlandse Zaken daarin te betrekken, hij ontzegt de FBI het recht om zijn kandidaat-ministers te screenen en hij wil de rol van de Senaat omzeilen, zodat hij zelf zijn kabinet kan installeren op 20 januari.

Trump is enorm achterdochtig en vertrouwt de Amerikaanse bureaucratie voor geen haar. Hij is van plan vele mensen van die deep state, zoals hij dat noemt, te ontslaan en te vervangen door getrouwen.

Hij heeft zich ook omringd met miljardairs, zoals Elon Musk, die zijn socialemediabedrijf X zal gebruiken als propagandamachine voor het beleid van Trump. De miljardairs willen ongetwijfeld hun economische positie nog versterken. Voor The New York Times en CNN, die door Trump categoriek afgedaan worden als fake news, wordt het knokken.

Thomas Jefferson, een van de founding fathers van de VS, zei ooit: ‘De regering die je verkiest, is de regering die je verdient’. Het volk heeft gesproken. Nu is het afwachten of het ook graag leeft met de gevolgen van zijn stem.