Sociale media bedreigen de democratie

Ook in het verleden beïnvloedde technologie het politieke speelveld. In de jaren dertig beheersten de Duitse nationaalsocialisten als geen ander het medium radio om hun perfide boodschap in alle huiskamers te krijgen. Ook de intrede van de televisie veranderde de politiek voorgoed. Het tvdebat tussen de Amerikaanse presidentskandidaten John F. Kennedy en Richard Nixon in 1960 werd rechtstreeks uitgezonden. De wereld zag vanop de eerste rij een zenuwachtige, hevig zwetende Nixon tegenover een rustige en beheerste Kennedy. De rest is geschiedenis.

Vandaag voegen social media een dimensie toe aan het politieke debat, een die de democratie zelf mogelijk bedreigt. Democratie vereist immers dat mensen in aanraking komen met verschillende inzichten of standpunten. Dat is nodig om zich te kunnen inleven in wat leeft bij hun medeburgers en op die manier compromissen aanvaardbaar te maken. Terwijl de sociale media in theorie mogelijk maken dat iedereen met de hele wereld kennismaakt, is dat in de praktijk nauwelijks het geval.

Daarbij speelt vooral het effect van de echokamer. In de praktijk hebben mensen op social media vooral contact met andere mensen, groepen of media die er vergelijkbare ideeën op nahouden. Zo ontstaat de echokamer. Ze horen en zien alleen opinies van mensen met een vergelijkbare mening en raken er op die manier nog meer van overtuigd.

Spontaan denken veel mensen hierbij aan de Trump-kiezers of de brexitstemmers. Dat waren schijnbaar mensen die hun mening hadden gevormd op basis van wat gelijkgestemden op social media over het onderwerp vertelden. ‘Domme mensen, ze hadden zich maar beter moeten informeren’, was dan ook een vaak gehoord commentaar.

Exact dezelfde vaststelling geldt echter ook voor alle opiniepeilers, analisten, Clinton-aanhangers of Europa-deskundologen die noch een Trump-overwinning noch een brexit zagen aankomen. Wie van hen kende een Trump-kiezer of brexitstemmer uit eerste hand? Overal zitten steeds meer mensen gevangen in hun eigen echokamer.

De technologie versterkt deze tendens. De algoritmes van Facebook en Google bieden nieuws aan dat overeenstemt met wat je netwerk of eigen recente voorkeuren vertellen. Niet alleen ben je dus samen met gelijkgestemden aan het roepen in je eigen echokamer, het nieuws dat de grote technologiereuzen je oplepelen is nieuws dat je zelf graag hoort of dat je eerdere veronderstellingen bevestigt. Zeker geen nieuws dat je aan het twijfelen zou kunnen brengen. Dat is een zorgelijke evolutie: maar liefst 62 procent van de Amerikanen gebruikt social media als hun belangrijkste bron van nieuws of informatie.

Een overvloed aan informatie leidt bovendien tot een gebrek aan aandacht. Korte boodschappen die je eigen opinie versterken zullen het halen van langere artikels waarin nuance of alternatieve meningen aan bod komen. Microsoft becijferde dat de aandachtsboog van internetgebruikers gedaald is van twaalf seconden in 2000 tot acht seconden vandaag. Dat is minder dan de negen seconden van een goudvis. Korte aandachtsbogen in een echokamer zijn op hun beurt dan ook een belangrijke voedingsbodem voor het succes en de virale verspreiding van fake news.

Ook voor het politieke bedrijf hebben social media een grote impact. In een tijdperk waarin socialmediagebruikers op zoek zijn naar (deelbare) informatie en entertainment, rijst de ster van politici die heel actief zijn op social media en kort en krachtig communiceren. Het probleem is dat politiek bij uitstek gaat over de langere termijn, complexe overwegingen en moeilijke compromissen.

Dat staat per definitie haaks op social media, die het moeten hebben van onmiddellijke bevrediging en virale verspreiding. Polarisatie is dan ook steeds meer een winnende strategie. Wie had gehoopt dat social media konden helpen om een geïnformeerd debat vooruit te helpen, is eraan voor de moeite. De afgelopen jaren werden het debat op social media en de commentaren onder krantenartikels en op Twitter steeds heftiger. Steeds meer lawaai, agressie en polarisatie, steeds minder debat, begrip of compromis.

Het is duidelijk dat de social media zowel de politiek als de democratie kunnen ondermijnen. Zowel de oorzaak als de oplossing ligt bij internetgiganten zoals Facebook. Zij beschouwen zichzelf nog altijd als een neutraal doorgeefluik van informatie, terwijl dat per definitie niet zo is. Wie deze of gene krant leest, weet dat hij een zakenkrant, een conservatieve of een progressieve krant leest. Het algoritme waarmee social media nieuws verspreiden of selecteren, is vooralsnog topgeheim. Laat staan dat we weten of het nieuws waarheidsgetrouw is.

Hier is dan ook een belangrijke taak weggelegd voor overheden en politici. Zij moeten het debat openen over nieuws, informatie, polarisatie en democratie. Niet alleen met de burgers maar eerst en vooral met de technologiereuzen. Spijtig genoeg ligt de toekomst van onze democratie mee in hun handen.