Opstandige Oost-Duitse deelstaten kunnen politieke aardverschuiving veroorzaken

Ruim 4,5 miljoen Duitsers gaan zondag naar de stembus, zo’n 7,5 procent van het electoraat. Het hele land houdt de adem in voor de deelstaatverkiezingen in Saksen en Thüringen. Over drie weken komen daar de verkiezingen in Brandenburg bij. De drie verkiezingen in het oosten van het land hebben het potentieel de politieke onrust in heel Duitsland op te poken.

In Saksen hebben zo’n 3 miljoen mensen stemrecht, in Thüringen meer dan 1,5 miljoen. Op de stemlijsten staan namen van regionale politici, maar eigenlijk gaat de stemming over wie er niet staat: de Berlijnse coalitie en bondskanselier Olaf Scholz. Alles wijst erop dat de verkiezingen korte metten maken met de nationale politiek.

Vooral het radicaal-rechtse Alternative für Deutschland (AfD) en de nieuwe links-populistische partij BSW van Sahra Wagenknecht, het voormalige kopstuk van Die Linke, spelen sterk in op de behoefte naar vergelding. Hun campagneslogans gaan duidelijk de bevoegdheden van de deelstaat te boven, zoals pleiten voor belastingverlagingen, de beëindiging van de oorlog in Oekraïne en zelfs een hervatting van de handelsrelaties met Rusland. De verwachting is dat de twee partijen samen tussen 40 en 50 procent van de stemmen halen.

Niveau van Malta

Hoe kan dat? Ondanks een grote inhaalslag sinds de val van de Muur en die Wiedervereinigung blijft Oost-Duitsland economisch duidelijk achter op het westen van het land. De vijf Oost-Duitse deelstaten hebben een bruto binnenlands product (bbp) per capita op het niveau van Malta en liggen allemaal onder het niveau van de armste West-Duitse deelstaat.

De werkloosheid is er hoger, de lonen lager en het vermogen is erg ongelijk verdeeld. Ook al gaat het de jongste jaren beter in Oost-Duitsland, de frustratie blijft zolang het slechter gaat dan in het westen. Ook de groene transitie wordt in die deelstaten, waar de landbouw een groot aandeel heeft in de economie, met argusogen bekeken. 

Naast die rationele verklaringen is er een andere reden voor het succes van het AfD en de BSW: veel mensen in het oosten voelen zich niet gehoord en niet vertegenwoordigd door en in Berlijn. Terwijl de christendemocrate Angela Merkel vanwege haar Oost-Duitse afkomst soms nog kon scoren, liggen de drie bazen van de regeringscoalitie - de sociaaldemocraat Scholz, Robert Habeck van de groenen en de liberaal Christian Lindner, allen afkomstig uit het noorden en westen van het land - gewoon niet lekker.

Protesteren tegen 'zij daarboven' kunnen Oost-Duitsers wel. Denk maar terug aan 35 jaar geleden. Alles lijkt erop dat ze die kans ook zondag weer grijpen. Het gevolg zal zijn dat Duitsland een stuk minder bestuurbaar wordt. De muren van de veilige politiek zullen dit keer vallen door de trilling van de ruk naar rechts en links in de Oost-Duitse deelstaten.

Een minister-president van het AfD? Kan best. Scholz' SPD die de kiesdrempel niet haalt en dus verdwijnt uit een deelstaatparlement? Niet onmogelijk. Dat voor het eerst de partij van de bondskanselier niet meer in alle deelstaatparlementen zit, zou historisch zijn. Een marginalisering van alle drie de regeringspartijen in de deelstaten? Ook mogelijk.

Domme ossi's

De kans is groot dat de verkiezingen zondag een politieke aardverschuiving veroorzaken. De reflex zal dan zijn alles te schuiven op de dumme Ossis, die te weinig democratische opvoeding hebben genoten. En die uit pure frustratie een antidemocratische stem uitbrengen op partijen met totalitaire tendensen.

De ossi neerzetten als ware hij afkerig van democratie, is echter niet terecht. De verkiezingen zijn de zoveelste waarschuwing voor de gevolgen van politiek die niet langer de vinger aan de pols van de maatschappij heeft. De kanselier en regering moeten begrijpen dat het ‘Dem deutschen Volke’ hoog op de gevel van de Bundestag niet een eindpunt is voor wie verkozen is. Voor wie het vertrouwen van de kiezer wil behouden, is het begin van de opdracht de democratie te bewaken en het volk te dienen.