Onderwijs cruciaal voor gezonde democratie

Onderwijs, zo blijkt uit tal van onderzoeken, is de levensader van elke gezonde democratie. Het maakt de creatie van welvaart en het uitdragen van democratische waarden en vaardigheden mogelijk. Goed onderwijs brengt een bekwame en overtuigde elite voort, die instaat voor de efficiënte werking van het democratisch bestel en voor de noodzakelijke herverdeling van macht en welvaart, die de legitimiteit van het systeem garandeert.

De mondiale verspreiding van de democratie is sterk gerelateerd aan de economische en sociale vooruitgang, zegt de Amerikaanse politicoloog Larry Diamond in ‘Ill Winds: Why Democracies Succeed and Fail’. Die evolutie is het resultaat van een performant onderwijssysteem.

Om de erosie van de legitimiteit te vermijden hebben democratieën ook nood aan een doeltreffend staatsbestel. Om versnippering tegen te gaan pleitte Voka-voorzitter Rudy Provoost begin deze week pragmatisch voor een efficiëntere verdeling van bevoegdheden in de volgende Vlaamse regering. Wat we nu zelf doen, doen we niet noodzakelijk beter. Dat heeft niets met de verdeling van de bevoegdheden tussen het Vlaamse en het federale niveau te maken.

Provoost stelde in deze krant onder meer voor de departementen Onderwijs en Werk aan één minister toe te kennen. Vlaanderen zou zo een superminister krijgen, met een gigantische impact.

Onderwijs kunnen we evenwel niet zomaar reduceren tot een leverancier van bekwame arbeidskrachten. Die visie is volgens de onderwijsexpert Dirk Van Damme kortetermijndenken. Onderwijs bewerkstelligt via de kennis, vaardigheden en attitudes van jonge mensen ook de sociale cohesie van toekomstige samenlevingen. Ook wat de grote uitdaging van de toenemende diversiteit betreft, moet de mayonaise die de samenleving bijeenhoudt vooral op school en in het hoger onderwijs vorm krijgen.

Onderwijs moet jonge generaties niet alleen integreren in de loop van de beschavingsgeschiedenis, maar ze ook voorbereiden op de toekomst. Die staat vandaag in het teken van de vierde industriële revolutie, met artificiële intelligentie (AI), robotica, het internet der dingen en andere technologieën. De vierde industriële revolutie zal sociaal en politiek verstrekkende gevolgen hebben. De Israëlische historicus Yuval Noah Harari waarschuwt dat het disruptief effect een nieuwe sociale klasse van nutteloze arbeidskrachten kan doen ontstaan. Dat kan een ontwrichtend effect hebben op de democratie, waar de verliezers van morgen uitgesloten worden van de cruciale herverdeling van macht en welvaart, met grote gevolgen voor de sociale cohesie.

Om de toekomst het hoofd te kunnen bieden moet je durven te hervormen. 'Een complex systeem als het onderwijs, met zijn talrijke actoren, talrijke beslissingsniveaus en gelaagde governance, heeft de neiging erg behoudsgezind te zijn’, zegt Van Damme. Als het onderwijs gelijke tred houdt met of zelfs vooruitloopt op de technologische ontwikkelingen, creëert het welvaart, merkt hij op. Een warmer pleidooi voor onderwijsinnovatie kan je je moeilijk inbeelden. Laat die innovatie dan wel gebaseerd zijn op wetenschappelijk inzicht, niet op romantiek.

Een performant en inclusief onderwijs is de beste garantie voor een democratische toekomst in een nieuw economisch en sociaal ecosysteem. Het departement Onderwijs verdient daarom een vakminister die als bekwame kapitein in staat is de tanker van richting te doen veranderen. Ik denk spontaan aan Dirk Van Damme.