Mocromaffia

Wat hebben gangsters als Pablo Escobar en fictieve personages als Tony Montana ('Scarface') gemeen? Bij gebrek aan positieve rolmodellen worden ze verafgood door een leger jongeren in kansarme wijken waar geld aanbeden wordt als de ultieme afgod. Elke expressie van rijkdom - ongeacht de prijs die ze er moreel voor moeten betalen - dient als marker van succes om zich te onderscheiden van de stille eerste generatie. Die boog het hoofd voor verpaupering en verloor zich in versteende religieuze en culturele tradities van het land van herkomst. Moraliteit moest daarna wijken voor hebzucht. In de ogen van de nieuwe generatie is alles te koop, ook waardigheid. De excessieve en perverse verknochtheid aan bezit moet het gebrek aan waardering en erkenning compenseren.

In een debat op de Nederlandse omroep NPO pleitte Bart De Wever onlangs voor een nieuwe gespierde Europese aanpak van de plaag van de harddrugs en de georganiseerde misdaad door het oprichten van een Europese versie van de Amerikaanse Drug Enforcement Administration. Hij keek verwijtend naar de laksheid waarmee Nederland de opkomst van de drugshandel decennialang met fluwelen handschoenen heeft aangepakt. De moord op Peter R. de Vries is het ultieme bewijs - voor zover dat nog nodig was - dat het probleem diep wortel heeft geschoten in Nederland en dat die wortels ondertussen reiken tot in Antwerpen, Brussel en Charleroi.

De drugsproblematiek is een ernstige smet op het blazoen van de welvaartsstaat, die er klaarblijkelijk niet in is geslaagd de veiligheid en de sociale mobiliteit van alle burgers te garanderen. De overheid  slaagt er ook niet in jongeren te beschermen tegen immorele parasitaire organisaties die een snelweg naar welvaart en aanzien beloven ten koste van mensenlevens.

Gedrag

Zijn mensen die in moeilijke omstandigheden leven verantwoordelijk voor hun handelingen als autonome actoren? Of bepalen de structuur, de abstracte codes of patronen die ons gedrag in sociale omgevingen richting geven, de aard van hun handelen? Het is de klassieke tegenstelling tussen determinisme en eigen wil gebaseerd op moraal. In zijn Four Essays on Liberty stelt de Britse liberale filosoof Isaiah Berlin dat omgeving, demografie en sociale omstandigheden wel degelijk een invloed kunnen hebben op individuele keuzes, maar dat uiteindelijk elkeen de morele verantwoordelijkheid moet nemen voor zijn daden, ongeacht de omstandigheden. Structuur en agency - het potentieel tot handelen - kunnen niet los van elkaar gezien worden.

Ik ben het daarom volmondig eens met De Wever wanneer hij zegt dat sociale omstandigheden nooit een excuus kunnen zijn voor criminaliteit. Ze zijn echter wel belangrijk om te begrijpen hoe de interactie van sommige individuen in specifieke omstandigheden kan leiden tot delinquent gedrag. Wie het probleem wil oplossen moet dus de criminogene factoren in kaart brengen en de wortels daarvan aanpakken.

Afkomst

Marokkaanse mannen zijn onmiskenbaar oververtegenwoordigd in de criminaliteitsstatistieken. Uitvoerig en systematisch linken tal van onderzoeken die oververtegenwoordiging aan het socio-economisch profiel van de delinquenten. Uit de studie ‘Verstedelijking, sociale uitsluiting van jongeren en straatcriminaliteit’ blijkt dat niet de afkomst maar de maatschappelijke kwetsbaarheid aan de basis van delinquent gedrag zou liggen. Ook de Hasseltse politicoloog Johan Ackaert toonde in het boek 'Gekleurde steden' aan dat afkomst als verklarende variabele ondergeschikt is aan sociaal-economische status en loopbaanfactoren. De afkomst kan wel de kwetsbaarheid ten aanzien van andere factoren doen toenemen. Hetzelfde lezen we in het onderzoek van de criminoloog Walter De Pauw, die 28 jaar straftoemeting in drugszaken onder de loep nam.

Je kan niet hard genoeg zijn voor de drugsdealers, gelet op hun destructieve kracht in de samenleving. De war on drugs win je echter niet alleen met een gespierde antinarcoticabrigade, want dan focus je alleen op de aanbodzijde. Zolang er een vraag is naar dat soort producten zullen leveranciers innovatieve toevoersystemen bedenken. Pak de vraag ook aan door intensieve sensibiliseringscampagnes op te zetten en (potentiële) gebruikers te confronteren met de dramatische gevolgen van drugsgebruik. Het wordt een strijd van lange adem.

Fouad Gandoul

Politicoloog