Jezelf heruitvinden

De vraag klonk grappig uit de mond van iemand die al 67 jaar dezelfde job doet. Maar ook de Queen ziet natuurlijk hoe door technologische vernieuwing bepaalde menselijke vaardigheden overbodig worden. ‘Obsolete’ heet dat mooi in het Engels. Je hebt een goed diploma behaald, je hebt jarenlange ervaring opgedaan en je kan zonder schroom zeggen dat je een topexpert bent. Maar plots ben je niet meer nodig.

We hebben het hier niet alleen over fabrieksarbeiders. In bijna alle sectoren worden jobs uitgehold. Het kan dat alleen jouw job vervangen wordt door een robot, maar het kan ook dat de hele sector overhoop gehaald wordt.

Een van de meest bedreigde is de bankensector. Als ik in Londen start-upcompetities bijwoon, is een op de drie pitches een fintechidee. Fintech is het modewoord voor nieuwe financiële technologieën die het klassieke zakenmodel van banken en verzekeraars ontwrichten. En het gaat snel. Toen ik vijf jaar geleden bij Belgische banken sprak over komende veranderingen reageerden die vaak wat zelfgenoegzaam: ‘Het zal allemaal best meevallen. We overleefden net de ergste financiële crisis ooit. Dit komt ook wel goed.’

Maar de sfeer is omgeslagen. Onlangs was ik op een event met bankiers in Brussel. Bij wijze van jolige binnenkomer vroeg de openingsspreker iedereen in het publiek die geloofde dat zijn job over tien jaar niet meer zou bestaan recht te staan. Lachen! Zonder verpinken stond plots iedereen recht. De spreker trok wit weg. Ik ook. Het publiek daarentegen leek al vrede genomen te hebben met die conclusie.

Op de breuklijnen van verandering krijg je vreemde situaties. Op het moment dat mensen ontslagen moeten worden bij Proximus moeten er ook nieuwe mensen aangeworven worden. Het gelijktijdig komen en gaan wringt met ons rechtvaardigheidsgevoel. Wat doe je met de mensen die niet meer de juiste vaardigheden hebben?

Toverwoord

‘Reskilling’ lijkt het nieuwe toverwoord. Heropvoeden, als het ware. Zoals je een auto binnenbrengt voor onderhoud gaat de werknemer door een intensieve training en krijgt hij daar de nieuwste vaardigheden aangeleerd. Denk aan uw computer die u wekelijks smeekt om een update. Dat wordt het beeld van de levenslanglerenwerknemer uit de toekomst - wekelijks een klik, een update en hup, hij kan er weer tegenaan.

Nah, te simpel. Mensen zijn geen machientjes waarop je even nieuwe software programmeert. Mensen komen met eigen ambities, angsten en dromen. Ze zíjn vaak hun werk, hun werk is hun identiteit. We noemen het de partytest. Hoe stel je je voor op een receptie? Mensen introduceren zich door hun functie te noemen of het bedrijf waarvoor ze werken. Hoe meer betekenis mensen vinden in hun werk, hoe meer ze identiteitswoorden gebruiken om hun werk te beschrijven. Er is een verschil tussen iemand die zich voorstelt als ‘ik ben journalist’ en ‘ik schrijf voor De Tijd’.

Reskilling is te oppervlakkig. Een maatschappij in beweging vereist een identiteit in beweging en daar ligt de fundamentele uitdaging. Keep on moving, klinkt het, maar waarheen? Wie ben ik en wie kan ik nog worden? Wat zal ik nog waard zijn? En voor wie? Ben ik nog dezelfde persoon als ik deze job niet meer doe?

Toponderzoekster Karoline Strauss bedacht hiervoor het concept ‘Future Work Self’: hoe denk je over je eigen professionele identiteit in de toekomst? Zie je maar één mogelijk pad voor je, of zijn er verschillende onbewandelde paden die elkaar kruisen? Welke levens kan je nog leven en waar haal je dan zelfwaarde uit? Pas als je dat helder krijgt voor jezelf, ga je iets ondernemen om dat toekomstbeeld ook waar te maken. Identiteit komt eerst, vaardigheden later.

Samen met Strauss ontwikkelen we nieuwe methodes om mensen te helpen die toekomstige identiteit in kaart te brengen. Het klinkt misschien filosofisch, maar nadenken over je toekomstige identiteit blijkt best nuttig. We zien in ons onderzoek dat mensen met een duidelijk toekomstbeeld soepeler en rustiger omgaan met moeilijke scharniermomenten in hun loopbaan.