Het verloren Duitse midden

De naschokken van de politieke aardbeving van de regionale verkiezingen in Saksen en Thüringen zijn nog dagelijks voelbaar. Zowel in Berlijn als in de deelstaten zelf. Maar erger dan kortetermijnschokken is het langetermijnbesef dat Duitsland niet langer de economische motor van Europa en niet langer het anker van de politieke rust van het midden is.

Jarenlang keken de meeste Europese landen bijna jaloers naar de Duitse politiek. Terwijl het politieke landschap elders almaar gefragmenteerder en populistischer werd, was de Duitse saaie en stabiele politiek een verademing. Nu lijkt Duitsland ook op dat vlak een echt Europees land geworden.

Na de verkiezingsuitslagen van Saksen en Thüringen komt de politiek niet tot rust in Duitsland. De speculaties over een vroegtijdig einde van de Berlijnse coalitie blijven de ronde doen. Het begin van enig paniekvoetbal lijkt zichtbaar. Dinsdag kondigde minister van Binnenlandse Zaken Nancy Faeser (SPD) aan dat vanaf 16 september nieuwe grenscontroles worden ingevoerd. Ze benadrukte dat asielzoekers mogelijk worden tegengehouden en worden teruggestuurd naar het Europese land waar ze hun reis begonnen. Ongehoord in de Europese Unie met Schengengrenzen en een ommekeer van 180 graden voor de Ampel-coalitie als het gaat om asiel en migratie.

Daarnaast reageerde de liberale Duitse minister van Financiën Christian Lindner fel op het rapport van Mario Draghi over het grote investeringsgat in Europa. Wat hem betreft zijn eurobonds onbespreekbaar. Het kan blijkbaar alleen nog maar in extremen.

'Brandmuren'

Het politieke midden brokkelt in Duitsland almaar meer af. Door de winst van het extreemrechtse AfD, de opkomst van de extreemlinkse partij BSW van Sahra Wagenknecht, de bijna verdwenen SPD, Die Grünen en de FDP, en de magere score van de CDU is het vormen van een landsregering een helse klus. Alles wordt in het werk gesteld om te voorkomen dat er een minister-president van AfD-huize komt. De vraag is: tegen welke politieke prijs? Kan de CDU samenwerken met Wagenknecht, terwijl ze zo’n samenwerking met haar voormalige partij, die Linke, categorisch uitsloot? En wat voor gevolgen zou zo’n samenwerking hebben voor Berlijn? Bovendien bevindt de partij van Wagenknecht zich wellicht net zo ver van het midden als die andere extreme partij.

Er wordt veel gesproken over ‘brandmuren’, vooral tegen het AfD. Maar het risico is niet ondenkbaar dat het politieke midden - de partijen die de Bondsrepubliek Duitsland de voorbije 80 jaar hebben vormgegeven - over een jaar samen minder dan de helft van de stemmen haalt. We zien nu al hoe moeilijk het is voor drie partijen om in een federale regering goed samen te werken.

Hoe een Thüringen- of Saksenscenario er na de nationale verkiezingen uitziet, met een gefragmenteerder parlement van extremen, kan je je op dit moment moeilijk voorstellen. De buurlanden van Duitsland kennen het fenomeen al langer. De nieuwe ideeën voor de Duitse politiek komen misschien wel van over de grens.