Het einde van een financiële illusie in Duitsland

Het is de allereerste keer in de Duitse geschiedenis dat het constitutionele hof in Karlsruhe een regeringsbegroting als ongrondwettelijk heeft bestempeld. Een slag in het gezicht van de hele regering. In één klap valt een gat van 60 miljard euro. Niet zozeer in de begroting van 2024, maar in de plannen voor langetermijnprojecten om de Duitse economie beter uit te rusten voor de klimaatverandering, de energiezelfstandigheid en de digitalisering.

Het gaat om de 60 miljard euro die nog over was uit het pandemiereddingsfonds. De regering heeft die herbestemd voor de redding van de toekomstige Duitse economie. Ze plande een fonds van meer dan 200 miljard euro, met subsidies voor onder andere de klimaatneutrale renovatie van gebouwen, maar ook voor de chipindustrie. Zo'n derde van dat geld moet nog gevonden worden.  

En daar stopt het budgetteringsdrama nog niet eens. In de oppositie heeft de CDU, die het initiatief voor de uitspraak van het hof nam, bloed geroken. Haar juridische experts pluizen nu ook alle andere maatregelen en financiële vetpotten uit op onregelmatigheden. Niet dat de CDU betere oplossingen aanbiedt voor de economische uitdagingen of dat ze zich zich rekenschap geeft van het feit dat ze tot recent zelf nog 16 jaar aanvoerder van de regering was. De CDU gedraagt zich als een roerige oppositiepartij, pookt vuurtjes op en kijkt toe hoe de regering implodeert. Eigenbelang voor staatsbelang.

Het oordeel van het hof heeft nog meer gevolgen dan het gat van 60 miljard: het maakt een einde aan illusies. Kanselier Olaf Scholz en zijn regering wilden de Duitsers doen geloven dat groene sprookjes mogelijk zijn. Dat je met overheidsuitgaven de grootste hervormingen in jaren kan financieren zonder de schulden te doen stijgen. Gratis geld voor een groen paradijs, waarin uitgaven onder Sondervermögen geen schulden zijn. De fata morgana van drie ideologisch zeer verschillende partijen die uit economisch en sociaal belang puur pragmatisch kunnen samenwerken.

Hoe gaat dit verder? Minister van Financiën Christian Lindner trapte aan het begin van de week al op de noodrem met een complete uitgavenstop voor nog niet aangevangen projecten. Geen Amerikaanse government shutdown voor alle huidige uitgaven, wel een volledige bevriezing van alle toekomstige plannen.

De regering moet nu kiezen. Doorgaan met het moderniseren van de economie vergt belastingverhogingen of bezuinigingen of meer schulden. Dat laatste kan alleen als de regering een noodtoestand uitroept, de enige grond waarop ongeremde uitgaven volgens het grondwettelijk hof zijn toegestaan. Bij elke optie ziet minstens een van de coalitiepartners zijn invloed, ja zelfs zijn raison d’être, verdwijnen. De kans dat de regering er over een jaar nog zit, is aanzienlijk afgenomen. Het enige dat de drie partijen nog samenhoudt, is dat toekomstige regeringsdeelname meer dan twijfelachtig is.

Het grondwettelijk hof heeft zijn tanden laten zien en de regering in een politieke chaos gestort. Terecht heeft het een einde gemaakt aan een jaar van goochelen en sprookjes. Met het dichtslaan van dat boek eindigt waarschijnlijk ook het sprookje voor deze regering en begint de barre en boze tijd van nieuwe verkiezingen.