Het einde van de mythe Duitsland

Duitsland is in een razend tempo veranderd van groeimotor tot probleemkind van Europa. In het eerste jaar van de pandemie, 2020, waren veel landen nog bang dat Duitsland, met zijn diepe financiële zakken, sterker uit de lockdown zou komen en de rest van Europa economisch ver achter zich zou laten. Inmiddels ziet ook Duitsland in dat de rekening voor het gebrek aan structurele hervormingen en investeringen ooit wordt gepresenteerd. Dat moment is nu.

De Duitse politiek en maatschappij lijken maar niet te herstellen van die klap. De nieuwtjes van de afgelopen weken maakten elk satirisch tv-programma overbodig: begrotingschaos, een begrotingsakkoord van diep in de nacht, dat enkele dagen later vanwege lobbyacties toch weer wordt opengebroken, de nationale verkiezingen van 2021 die in enkele Berlijnse kiesdistricten moesten worden overgedaan na de wanprestatie van het organisatiecomité, en spoorstakingen op komst. Wie kan het nog bijhouden?

Ondanks de begrotingschaos wordt de Duitse politiek in het buitenland nog altijd gezien als een baken van stabiliteit. Dat valt ongetwijfeld terug te voeren op de vele jaren onder Kanzlerin Angela Merkel. Terwijl in andere landen rechts-populistische partijen almaar vaker verkiezingen winnen, lijkt in Duitsland het politieke centrum stabiel. Maar schijn bedriegt. Een ruime meerderheid van de Duitsers wil nieuwe verkiezingen en de rechts-populistische AfD staat in de peilingen op nummer twee, achter de inmiddels zeer conservatieve CDU. 

In haar derde verschijningsvorm - na anti-euro- en antimigratie- als anti-allespartij - is de AfD niet meer weg te denken uit het politieke landschap. Haar kiezers zijn niet langer uitsluitend gedesillusioneerde bejaarde Oost-Duitsers, nazi’s of Reichsbürger, maar 20 procent van de 18-25 jarigen, hoogopgeleide en middenklassekiezers. Bij bijna de helft van de AfD-kiezers gaat het niet om een impulsieve proteststem. De redenen om op de partij te stemmen zijn volgens recente peilingen de migratie, de ergernis over het energie- en klimaatbeleid, en de zorgen over de economie. 

Rijzende ster

De ster van de AfD blijft rijzen en zal ook in het buitenland zichtbaar worden. Naast de Europese verkiezingen worden volgend jaar in drie Oost-Duitse deelstaten verkiezingen gehouden. De kans is groot dat de AfD als sterkste partij uit de bus te komt. Het overduidelijke rechts-extreme randje van de partij schrikt kiezers niet langer af.

Het Duitse politieke bestel moet snel leren omgaan met het fenomeen AfD. Ofwel ontwikkelen de andere partijen een visie en bieden ze een alternatief voor de nationalistische verleiding van de AfD. Of ze stellen de anti-allespartij voor haar verantwoordelijkheid, zodat ze aantonen dat tegen alles gekant zijn niet samengaat met regeren. Hoe dan ook gaan we een jaar tegemoet waarin barsten ontstaan in het beeld dat Duitsland van zichzelf had.