Frans-Duitse as is aan fundamentele reset toe

Emmanuel Macron maakte vrijdag zijn opwachting in Berlijn. Zijn bezoek werd met argusogen gevolgd. De uitnodiging van Olaf Scholz was nochtans niet ongewoon: de Franse president en de Duitse bondskanselier spreken elkaar regelmatig onder vier ogen. Die traditie gaat terug tot de vaders van de naoorlogse Frans-Duitse verzoening, Charles de Gaulle en Konrad Adenauer.

Soms gaat het om beleefdheidsbezoekjes op idyllische locaties, of gewoon in het presidentieel paleis of de bondskanselarij, om op het hoogste niveau allerlei hete hangijzers te bespreken. Nadien volgt dan een gezamenlijke persconferentie als publiek toonbeeld van eensgezindheid.

In de andere hoofdsteden van de EU wordt zo’n choreografie grondig gewikt en gewogen. Want als Frankrijk en Duitsland het oneens zijn, is het bijna onmogelijk een consensus te vinden in de rest van de Unie. Als ze op één lijn zitten, is de helft van het werk al gedaan.

Het laatste grote wapenfeit van de Frans-Duitse as is het coronaherstelfonds, dat nog tijdens de pandemie in de steigers werd gezet om de economieën van de lidstaten opnieuw voldoende veerkracht te geven. Emmanuel Macron en Angela Merkel vonden midden 2020 een vergelijk, waarop Commissievoorzitster Ursula von der Leyen, die beiden een jaar eerder op het schild hadden gehesen, verder kon bouwen. In de schoot van de Europese Raad van staatshoofden en regeringsleiders werd nadien een groot steunpakket goedgekeurd, samen met de meerjarenbegroting van de EU.

Merkozy

Maar successen uit het verleden mogen ons niet verblinden voor de politieke realiteit. De normale toestand is onenigheid tussen Parijs en Berlijn, die twee verschillende strekkingen in de EU vertegenwoordigen. Frankrijk verwacht meer van de staat en is gericht op het Europese continent. Duitsland ziet doorgaans meer heil in de markt en is sterker georiënteerd op Washington, Moskou en Peking.

Bovendien wisselen de relaties tussen de Franse president en de Duitse kanselier op persoonlijk vlak nogal. Maar zelfs als ze het goed met elkaar kunnen vinden – denk aan ‘Merkozy’ ten tijde van de eurocrisis – zijn er altijd ups and downs.

Met Macron en Scholz is dat niet anders. Een droomkoppel is het niet, daarvoor zijn de karakteriële verschillen wellicht te groot. En aan twistpunten geen gebrek.

Toch baart het opzien dat ze elkaar de jongste tijd openlijk tegenspreken. Macron hekelde dat Duitsland veel te lang aarzelt in het steun verlenen aan Oekraïne, zoals met het leveren van Taurusraketten. Op zijn beurt verweet Scholz Frankrijk dat het te weinig financieel bijdraagt en onoorbare voorstellen lanceert, zoals de inzet van Europese grondtroepen. Die bewuste, indirecte aanvallen zijn redelijk ongezien.

Blijkbaar was het nu welletjes geweest. Om de Frans-Duitse woordenstrijd te stoppen, hebben beide leiders elkaar eens diep in de ogen gekeken. Dat was nodig, want de westerse steun aan Oekraïne kan zich een dergelijke rivaliteit niet permitteren. Alleen Rusland heeft er baat bij. Maar gemakkelijk is zo’n onderonsje in elk geval niet. De bilaterale relaties zijn structureel verstoord, want beide landen zijn op zoek naar een nieuwe geopolitieke rol in Europa.

Geopolitieke slaap

Frankrijk heeft te laat beseft dat het zwaartepunt van de Europese integratie oostwaarts is opgeschoven. Parijs heeft weinig geïnvesteerd in diepgaande relaties met de landen uit Centraal- en Oost-Europa en dat breekt het zuur op.

Daarnaast heeft Macron de rol van de Verenigde Staten onderschat. Eind 2019 noemde hij de NAVO hersendood. Maar het Atlantisch bondgenootschap bleek cruciaal sinds de Russische invasie in Oekraïne. Intussen is van zijn eigen Europese defensieplannen nog niet veel in huis gekomen. De keuze van de Finnen en de Zweden is veelzeggend.

Op zijn beurt heeft Duitsland duidelijk moeite om te ontwaken uit een lange, geopolitieke slaap. Enkele dagen na 24 februari 2022 sprak Scholz weliswaar van een Zeitenwende, maar mentaal heeft Berlijn nog niet volledig afscheid genomen van het businessmodel van na de hereniging: voor bescherming rekenen we op Washington, voor goedkope grondstoffen op Moskou en de uitvoer gaat richting China. Daarnaast is Scholz als de dood voor een oncontroleerbare kettingreactie die finaal uitloopt op een rechtstreekse confrontatie tussen Duitsland en Rusland.

Een oorlogspresident en een vredeskanselier die aan een fundamentele reset toe zijn: dat vraagt veel geduld. En de hulp van een bemiddelaar. Die rol was weggelegd voor de Poolse premier Donald Tusk. Zijn aanwezigheid zal zeker hebben bijgedragen aan de gezelligheid. Als historicus is hij bovendien goed geplaatst om te beseffen dat het voor Frankrijk en Duitsland moeilijk is los te komen van hun eigen geschiedenis.

Om beide landen geopolitiek op één lijn te krijgen, is alle hulp welkom. Eind volgende week schuiven in Brussel de andere EU-leiders mee aan. De Europese top kan dus dienen als groepstherapie. Dan zal meteen blijken hoe sterk de Frans-Duitse as opnieuw is geworden.