Foutenlast

Door Caroline Ven, econoom en bestuurder van vennootschappen

In een periode van negatieve reële rente, door een combinatie van historisch lage rentetarieven en een redelijk inflatieniveau, is dat opmerkelijk. Zeker omdat er amper werd belegd in aandelen van bedrijven, terwijl bedrijven wel mooie resultaten neerlegden.

Die op het eerste zicht irrationele keuze voor een zeker verlies tegenover een onzekere winst heeft te maken met oerinstincten die de moderne mens duidelijk nog niet heeft verleerd. De angst om een foute inschatting te maken in combinatie met een zeer kortetermijndenken doet de spaarder de das om.

Bij het minste geritsel achter de struiken moest de oermens alert zijn voor dreigend gevaar en zo goed als onmiddellijk reageren: vluchten of toeslaan. Een foute inschatting, een verdacht geluid niet opmerken of een onverwachte schaduw bracht een gewisse dood.

Hoezeer de mens ook is geëvolueerd en we onze omgeving denken te beheersen, onze focus op fouten en risicovermijding is gebleven. Denk maar aan hoe kinderen in de lagere school worden opgeleid. Na een toets komt mijn zoontje thuis en vertelt hij hoeveel foutjes hij heeft gemaakt. Hij komt nooit met een mooi relaas van wat hij allemaal heeft geleerd. De fouten staan netjes in het rood aangevinkt. Ik heb bij een slechtere toets wel eens de neiging hem erop te wijzen hoeveel sommen of woordjes hij wel juist heeft. Dan blinken zijn oogjes plots, want zo had hij het nog nooit bekeken.

Het systeem waarin we functioneren is er nu eenmaal een waar het behaalde resultaat focust op de vermeden fouten, niet op de verworven inzichten. Die drang om fouten te vermijden in plaats van zich op successen te concentreren, zit diep ingebakken.

In de moderne managementtechnieken zien mensen stilaan in dat die benadering niet echt motiveert. Leiderschapstrainingen focussen op de sterkte en de creativiteit van de teamleden. Ze wijzen niet onmiddellijk op fouten of tekortkomingen. Falen mag, zolang je er maar iets van leert.

Die omslag is niet zo gemakkelijk als ze lijkt. We zijn opgevoed en opgeleid in een andere context. Niemand lijkt zo intelligent als de kritische observator. Degene die onmiddellijk de tekortkomingen in een redenering doorgrondt. Die aantoont waar het systeem misloopt. De pessimist lijkt verstandiger dan de optimist. Die laatste is naïef.

Dat patroon van een ingebakken voorkeur voor foutenvermijding speelt ook de volwassen belegger parten. We geraken zo gefocust op verlies vermijden en je indekken tegen tegenvallers dat we de opportuniteiten op winst laten liggen. Een verlies voelt zwaarder aan dan winst. Zeker als we de afrekening op een te korte termijn willen maken.

We zullen dus het valse gevoel van veiligheid dat spaarboekjes geven moeten doorprikken. Want welke doorsnee spaarder beseft hoeveel koopkracht hij op langere termijn heeft verloren?