De trage dood van het internationaal recht

Sinds de Tweede Wereldoorlog wordt het internationaal (humanitair) recht verondersteld de verhouding tussen staten duurzaam te regelen. De nieuwe uitbarsting van geweld tussen Israël en Palestina bewijst dat het internationaal recht relatief is en dat mensenrechten niet afdwingbaar zijn.

Klassieke en realistische denkers verklaren het gedrag van staten vaak beter dan het moraliserend en idealistisch gebrabbel van schrijvers die met hun pen in een ideale wereld leven die nooit heeft bestaan. In ‘De Pe­lo­pon­ne­si­sche Oor­log’, geroemd als het invloedrijkste boek over internationale relaties ooit, legt de antieke Griekse militaire historicus Thucydides het belang uit van een alomvattend pragmatisme om de wereld te begrijpen.

Met een gesprek tussen Athene, destijds een democratische hegemoon die een bloedige strijd uitvocht met concurrent Sparta, en de leiders van het strategisch gelegen maar neutrale eilandje Melos demonstreert hij hoe relatief recht is. In die Melische Dialoog stelden de machtige Atheners dat ‘zolang als de wereld draait, recht alleen van belang is tussen machtsgelijken, terwijl wie sterk is gewoon doet wat hij wil en wie zwak is, ondergaat zoals hij moet’.

Oorlog is altijd en overal horror. De Verenigde Naties werden in het leven geroepen om de kans op oorlog te reduceren en de wereld door het internationaal recht te pacificeren. De verovering van de Palestijnse gebieden door Israël sinds 1948 en het blinde geweld dat daarmee gepaard ging, bewijzen dat de wereldorde na 1945 nog sterk lijkt op de oude, en dat mensenrechten en internationaal recht afhankelijk zijn van de relatieve macht van staten in een conflict.

‘Mensen weten dat het internationaal recht op de lange duur moet buigen voor de feiten. Als hij standhoudt, wordt een territoriale status onveranderlijk gelegaliseerd', stelt de Franse politieke denker Raymond Aron in zijn magnum opus ‘Peace and War: a theory of international relations’. Dat is precies de 'end game' waarop Israël hoopt met de ongebreidelde uitbreiding van illegale nederzettingen in de Westelijke Jordaanoever en met de geplande etnische zuivering van de Gazastrook.

Dat Israël lak heeft aan het internationaal humanitair recht is alom bekend. Het legt een waslijst aan bindende resoluties van de Veiligheidsraad en de Algemene Vergadering van de VN naast zich neer. Israël kan zich dat alleen veroorloven omdat het kan rekenen op de onvoorwaardelijke steun van de enige hegemoon die telt: de Verenigde Staten. De mening van de rest van de wereld is triviaal, zoals bleek uit de impotente stemming in de Algemene Vergadering van de VN waarbij 120 landen een onmiddellijk staakt-het-vuren eisten.

Elke moderne oorlog is afhankelijk van primaire machtsfactoren enerzijds - denk aan een groot en goed uitgerust leger en aan financiële en economische wapens - en van de controle over het heersende narratief in de publieke opinie anderzijds. Die laatste moet de militaire operatie voorzien van een moreel excuus en het gebruik van rauw en blind geweld verantwoorden. De VS slagen er samen met de extreemrechtse Israëlische regering in het heersende narratief te bepalen, in de hoop de kritiek op het bloedige optreden nog een tijd te smoren.

De dood van talloze onschuldige burgers in Gaza, van wie twee derde vrouwen en kinderen, staat symbool voor de trage dood van een internationaal raamwerk waar de VN, als garant van het internationaal recht, centraal staan. Een opportuniteit die China, Rusland en andere (toekomstige) BRICS-landen niet onbenut zullen laten.