De keuze na 9 juni: België uitkleden of de duimschroeven aandraaien

Het Planbureau becijferde vorige week dat geen enkele partij er in haar kiesprogramma in slaagt het federale begrotingstekort tegen 2029 onder de Europese norm van 3 procent van het bruto binnenlands product (bpp) te krijgen. Dat hoeft niet te verbazen. De inspanning die de Europese Unie vraagt, is enorm. De volgende federale regering staat de komende jaren voor een besparingsoefening van bijna 30 miljard euro.

Zelfs als de federale overheid de budgetten van domeinen als justitie, defensie en de werkloosheidsuitkeringen naar nul herleidt, is dat onvoldoende om aan de Europese begrotingsregels te voldoen. Ook nieuwe belastingen zijn budgettair hoogstens gerommel in de marge: zelfs als het belastingprogramma van de PS integraal wordt uitgevoerd, inclusief meerwaardeheffing en allerlei vermogensbelastingen, komt de Europese norm, laat staan een begroting in evenwicht, niet in zicht.

Des te verontrustender is dat de bevoegdheden die de komende jaren miljarden euro's extra gaan kosten, zoals de pensioenen, de curatieve gezondheidszorg en defensie, bijna allemaal op het federale niveau liggen. Een federale begroting die het gat enigszins dichtrijdt, wordt zo de komende jaren alleen nog moeilijker. Zeer drastische besparingen noch grote belastingverhogingen zullen de federale begroting kunnen redden.

Vlaamse politici wijzen al snel naar het aanhoudende stilstandbeleid van de opeenvolgende federale regeringen als de boosdoener. Hoewel het klopt dat het gebrek aan een pensioenhervorming, arbeidsmarkthervorming en fiscale hervorming de federale begroting pijn doet, zit het probleem dieper.

In de huidige demografische en geopolitieke context wordt de federale overheid simpelweg institutioneel ondergefinancierd. De bijzondere financieringswet, die de financiële stromen regelt tussen de verschillende Belgische overheden, voorziet te weinig geld dat de federale overheid kan besteden aan haar eigen bevoegdheden.

Daarvoor zijn twee oplossingen mogelijk. Ofwel draag je de exploderende kostenposten, zoals de pensioenen of de curatieve gezondheidszorg, over aan de deelstaten en wordt de federale begroting op die manier significant ontlast. Ofwel moet de federale overheid bijkomende financiering ontvangen om die kostenposten nog op een kwalitatieve manier te kunnen dragen. Die tweede optie impliceert dat de deelstaten minder geld krijgen om hun eigen bevoegdheden uit te oefenen. Hoe dan ook kijkt de Europese Commissie alleen maar naar de optelsom van de regionale en federale begrotingen en dringt een coördinerend mechanisme zich dus op.

In eigen vel snijden

Intuïtief lijkt de vaststelling dat de federale overheid over te weinig middelen beschikt slecht nieuws voor Vlaamsgezinde partijen. Maar niets is minder waar. In essentie moeten de Franstalige partijen na de verkiezingen kiezen: ofwel het federale niveau verder uitkleden door de pensioenen of de gezondheidszorg te splitsen, ofwel financieel in het eigen vel snijden en de begrotingsoefening voor Brussel en Wallonië nog een stuk moeilijker maken door geld van de regio’s naar de federale overheid te verschuiven. Door de veel betere Vlaamse begroting is die keuze voor Vlaamse partijen veel minder existentieel, wat in onderhandelingen een grote hefboom oplevert.

Het alternatief is het status quo: belangrijke zaken zoals de pensioenen, de gezondheidszorg, defensie en justitie kunnen op federaal niveau structureel onvoldoende worden gefinancierd, zelfs niet met de ‘belastingtsunami’ die de PS voorstelt. Je hoeft geen Vlaams-nationalist te zijn om dat te willen vermijden.