De Dunning-Kruger-club

‘De mensen van dit land hebben genoeg van de experts.’ Brexiteer Michael Gove stak het vuur aan de lont. Het wantrouwen in experts geldt niet alleen in brexitland. Of het nu gaat over economie, migratie of klimaat, wereldwijd krijgen de experts het tegenwoordig hard te verduren. Waarom vertrouwen we de experts niet meer?

Wetenschapper David Dunning wijdde zijn loopbaan aan dit vraagstuk. Het Dunning-Kruger-effect draagt nu zijn naam: hoe minder competent je bent in iets, hoe meer je je eigen competenties overschat. Expertise verwerven leidt er omgekeerd toe dat je je kennis onderschat. Klinkt moeilijk? Filosoof Bertrand Russel vatte het puntig samen: ‘The trouble with the world is that the stupid are cocksure and the intelligent are full of doubt.’ Kortom, we weten niet hoe onwetend we zijn, net omdat we zo onwetend zijn. Ba-da-boum!

De verklaring voor die overmoed is dat je vaak de basiskennis mist om in te schatten wat goed of slecht is, als je ergens niet goed in bent. Het verklaart waarom we er zo moeilijk in slagen te herkennen waar we fout zijn. Ons brein verbergt blinde vlekken voor ons. Onze onwetendheid is onzichtbaar voor onszelf. Dat is niet leuk om te lezen, ik weet het. De meeste mensen vinden het Dunning-Kruger-effect dan ook onzin. Wat ironisch genoeg het effect net bewijst. Dat effect is belangrijk om te begrijpen waarom we vandaag zo weinig vertrouwen hebben in experts.

Klimaatwetenschapper

Met gemak wuiven we de aanmaningen van een begrotingsexpert weg. Een klimaatwetenschapper die na twintig jaar intense studie waarschuwt dat er gevaar dreigt? Phoe, dat vegen we onder tafel. Want zelf hebben we ooit een interview met een klimaatscepticus gelezen, een documentaire gezien op Netflix of misschien zelfs een echt boek gelezen. Het zijn niet de absolute beginners die de grootste denkfouten maken. Als je helemaal nieuw bent op een domein, dan weet je dat je voorzichtig moet zijn. Op je eerste skidag ga je heus geen zwarte piste naar beneden. Nee, het grootste risico dreigt als je net geen beginner meer bent. Het is dan, net als u iets meer schijnt te weten dan de beginneling, dat u overmoedig wordt.

En dat is exact wat er gebeurt in socialemediatijden. U wordt overspoeld door gefragmenteerde informatie. Omdat u de basiskennis mist om te filteren wat accurate dan wel gekleurde informatie is, leest u wat beschikbaar is. The damage is done. Het is alsof u gevaccineerd wordt. Een kleine dosis informatie maakt u immuun voor experts. De illusie van begrip geeft u de overmoed om verdere, diepgaandere informatie te negeren of te bestrijden. De illusie van begrip en de bijbehorende immunisatie is een van de kwalijkste neveneffecten van de informatie-economie.

Voorspelling

Experts onderschatten dan weer hun eigen kennis en zijn daardoor vaak minder geneigd publieke statements te maken. Ze nemen aan dat wat zij weten algemene kennis is. Als ze toch het publieke forum betreden, nemen ze een genuanceerde positie in omdat ze bewust zijn van de complexiteit van het onderwerp. Voor de gevaccineerde toehoorder die het allemaal best simpel vindt, houdt dat natuurlijk geen steek. De oplossing ligt toch voor de hand? Verkeerde voorspellingen zijn niet onvermijdelijk bij complexe problemen. Maar als de expert een verkeerde voorspelling maakt, maakt de toehoorder hem finaal af. Hoe kon een expert zoiets simpels volledig verkeerd inschatten? Laten we nooit meer naar experts luisteren.

Ik ben niet optimistisch. De overvloed van informatie en het falen van onze filters leiden ertoe dat we voortdurend behapbare stukjes informatie verwerken die ons immuniseren. We koesteren allemaal dezelfde illusie dat we de wereld bijzonder goed begrijpen maar dat de ander de zaken verkeerd begrijpt. Erkennen dat onze kennis van de wereld eigenlijk maar wat gis-en gokwerk is, vraagt moed. Maar intellectuele bescheidenheid aan de dag leggen kan helpen denkfouten te vermijden. Op het moment dat u dat ten volle inziet, bent u geen lid meer van de Dunning-Kruger-club.