Corona-etatisme

Ooit spraken we af dat de overheidsschuld niet meer dan 60 procent van het bruto binnenlands product (bbp) mocht bedragen. We maakten een Verdrag om zeker te zijn dat dat gerespecteerd wordt. Vandaag is de Europese Centrale Bank op weg op eigen houtje 60 procent van het bbp van de eurozone aan schuldpapier op haar balans te hebben. Daarover worden amper vragen gesteld. Dat is blijkbaar zo weinig interessant dat media er geen aandacht aan besteden, er is geen publiek debat. Vergeleken met Katje Lee is het uiteraard iets complexer om uit te leggen. Maar het gaat om een essentiële verandering van afspraken, die heel veel financiële en maatschappelijke instabiliteit kan brengen. Waarom is er dan geen debat?

De ECB is onafhankelijk, klinkt het. Dat klopt, maar die onafhankelijkheid is niet absoluut. Ze werd gegeven binnen een bepaald kader: het Verdrag van Maastricht en statuten van de bank. Het is net om die reden dat op 5 mei het Duitse Hof van Karlsruhe vragen stelde bij de enorme aankopen van de centrale banken. 'De ECB moet verduidelijken of het aankoopprogramma om de economie van de eurozone te steunen proportioneel is. Anders mag de Duitse centrale bank (Bundesbank) niet meer deelnemen.' Op 6 juni antwoordde Christine Lagarde (voorzitter van de ECB) met nog een uitbreiding van 600 miljard euro van het aankoopprogramma. Ik ben benieuwd hoe de heren en dames van het Hof van Karlsruhe die opgestoken middelvinger beantwoorden. De ECB is de machtigste instelling in Europa, is dominant in financieel en economisch beleid, en heeft een extreme onafhankelijkheid. Wie zal verantwoordelijk zijn als dat monetair experiment ooit slecht afloopt?

Al die opkoopprogramma's verstoren de marktwerking en de impulsen van beleggers en ondernemingen om risico's af te wegen, en alleen de beste projecten te kiezen. Ze houden ook zombiebedrijven in leven. Dat toonde Deutsche Bank Research aan: in de VS zijn sinds de opkoopprogramma's na 2008 20 procent van de bedrijven zombies, een percentage dat dicht bij 0 procent zat voordien. Voor Europa kennen we de cijfers niet. Deutsche Bank zou zelf wel eens een van de grootste zombies kunnen zijn.

Staatsinterventie

De ECB is de belangrijkste maar niet de enige factor in het neo-etatisme, of het corona-etatisme. Nationale overheden beslissen vandaag welke ondernemingen mogen overleven of niet. Dat doen ze niet alleen door soms arbitrair lockdownmaatregelen strenger te maken of te versoepelen, waardoor sommige ondernemingen bloeien en andere verstikken. Ze gooien ook reddingsboeien naar bedrijven die strategisch worden bevonden. Daarover kan zeker worden gediscuteerd.

De Europese ondernemingsdynamiek is sinds de financiële crisis nooit echt hersteld. Europa miste grotendeels de technologische disruptie, waardoor heel veel Europese overheidssteun aan consumenten naar Silicon Valley lekt. De ondernemingswinsten stagneren in de eurozone al 15 jaar, gemeten met de brede index van genoteerde bedrijven. De marktkapitalisatie van de grote Amerikaanse bedrijven was in 2014 kleiner dan de totale Duitse markt. Vandaag zijn ze driemaal zo groot en naderen ze de totale kapitalisatie van de eurozone.

De massale monetaire en budgettaire steun stimuleert meer gigantisme en smoort ondernemerschap en innovatie van kleinere ondernemingen. De roep om meer overheid klinkt zo luid dat we in overdrive gaan. 'Wie vraagt nog om een kleinere overheid na de coronacrisis?', klinkt het, terwijl je met een overheidsbeslag van meer dan 50 procent van het bbp de vraag verwacht: 'Hoe komt het dat een grote overheid faalt in zijn kerntaken?'

Het neo-etatisme is met corona als excuus verder in overdrive gegaan. Binnenkort bepalen centrale banken, overheidsbestuurde holdings, politici en grote drukkingsgroepen over winnaars en verliezers in de economie. Zonder debat, zonder even na te denken over hoe we zover zijn gekomen. Negatieve rentes en een ECB-balans van 60 procent van het bbp zijn blijkbaar niet voldoende om mensen wakker te schudden. Er is de illusie gecreëerd dat schulden geen belang hebben, dat centrale banken ze kunnen opkopen zonder negatieve gevolgen. De implosie van de Latijnse Monetaire Unie, de strapatsen van John Law, het leven van Charles Ponzi... Verander het decor en het tijdsgewricht, en we maakten het allemaal al eens mee. De eurozone is vandaag een kopie van de Latijnse Monetaire Unie, met een moderne John Law aan het hoofd, die nationale ponzischema's rechtstreeks financiert.