Kijk niet alleen naar overheid voor ouderenzorg

Het gerecht kon deze week beslag leggen op weerzinwekkende video's van vernederde en mishandelde ouderen uit een woonzorgcentrum in Oudenaarde, waar vooral mensen met dementie verblijven. Geen enkel argument vergoelijkt de schandelijke praktijken van enkele jonge 'zorgverstrekkers': werkdruk, stress, lage lonen, groepsdruk... Het verantwoordt nooit wat deze jongeren de kwetsbaarsten hebben aangedaan. Alleen een strenge straf is gepast.

Toch is dit ook niet te reduceren tot één individueel, gestoord geval. Het is niet de eerste keer dat mensonwaardige praktijken naar boven komen. Het speelt zich af tegen de achtergrond van een ouderenzorg die uit haar voegen barst. Vandaag zijn er in Vlaanderen ruim 225.000 85-plussers. In 2040 zijn dat er al bijna 130.000 meer, en tien jaar later ronden we de kaap van een half miljoen. We zitten op een demografische tijdbom, terwijl de arbeidsmarkt voor mensen die in de ouderenzorg werken intussen bijzonder krap blijft.

Vergrijzingstsunami

Vorig jaar nog sloegen de zorgkoepels alarm over de vergrijzingstsunami, en riepen ze in één adem op tot een heel stevig investeringsplan voor ouderen bij de vorming van de Vlaamse regering. Die regering is er inmiddels en investeert tegen het einde van de regeerperiode weliswaar 1,1 miljard euro extra in Welzijn, maar daarvan is slechts 140 miljoen euro bestemd voor ouderen- en gezinszorg samen. Die injectie zal er dus niet voor zorgen dat de ouderenzorg structureel veel comfortabeler zal kunnen werken en dat we plots veel meer handen per zorgbehoevende hebben.

Moeten we mensen dan meer zelf laten betalen? Ouderenzorg mag dan een kerntaak van de overheid zijn, mensen hebben zelf ook een verantwoordelijkheid om zich voor te bereiden op het laatste deel van hun leven. Alleen zal niet iedereen dat kunnen, en is die factuur de jongste jaren al veel sneller gestegen dan de inflatie, onder andere door de hogere energieprijzen. De rek is daar ook niet oneindig.

Is meer belastinggeld dan het antwoord? De 1,1 miljard euro extra voor Welzijn, nu al de grootste post van de Vlaamse begroting, is al stevig. Financiële buffers zijn er niet, en de budgettaire marge is klein. Het zet alleszins de vraag naar een echt kerntakendebat op scherp, en maakt frivoliteiten als koelkastpremies nog wranger.

Zorgzame samenleving

Maar hoeveel geld je ook bijpompt, het zal nooit volstaan om alle immense noden voor ouderen op te vangen als we niet ook voor fundamenteel andere vormen van ouderenzorg kiezen. Is er niet nog iets te winnen bij meer preventieve geneeskunde, bijvoorbeeld? Of bij het verder stimuleren van meer kleinschalige collectieve buurten en woonvormen zoals kangoeroewonen? Onze armlastige overheden gaan niet voor alsmaar meer mensen die alsmaar langer leven alsmaar duurdere rusthuizen kunnen blijven financieren. Woonzorgcentra blijven erg nodig en de kwaliteit moet beter, maar ze zullen een steeds kleiner deel van de zorgnood kunnen invullen.

Voor een grote meerderheid van de ouderen is het beste rusthuis thuis. Nog meer dan al het geval is, zal de zorg daarop afgesteld moeten worden. Die shift kan zich niet tot de professionele zorgsector beperken. Er dringen zich ook fundamenteel andere manieren van samenwonen en samenleven op. Waarbij de ene generatie zorgt voor de andere, en de buurt en de familie een taak opnemen. Dat vergt dan weer flexibeler loopbanen en een andere ruimtelijke ordening.

Het moeilijkste in dit alles is een mentaliteitsshift. Hoe zorgzaam zijn we zelf voor onze ouderen en kwetsbaarsten? Het zegt iets over het niveau van een samenleving. En het zal niet de overheid alleen zijn die dat kan veranderen.