Boze boeren in Berlijn

Degrowth, een economie zonder groei als panacee tegen de klimaatverandering, kreeg de voorbije jaren heel wat aanhangers. Wat degrowth - of vier jaar zonder economische groei - met een land doet, is dagelijks te zien in Duitsland.

De hoop dat met het nieuwe jaar alles beter zou worden, was een illusie. Duitsland begon het jaar alweer met stakingen, protestacties en een regering die nog altijd zwalkt in alle richtingen en haar beleid niet rechtlijnig weet te communiceren. Stakingen bij de spoorwegen zijn geen nieuws meer. De protestacties van de boeren, nu al meer dan een week, wel. De aanleiding is de inmiddels alweer uitgestelde aankondiging dat de dieselsubsidies worden teruggedraaid.

In de eerste reacties koos de publieke opinie de kant van de macht. Boeren blokkeerden de boordplank van een veerboot, zodat minister van Economische Zaken Robert Habeck er op de laatste dag van zijn vakantie niet af kon. Te persoonlijk, vond de publieke opinie. Enkele protestacties werden gekaapt door rechts-populistische activisten. De boeren gingen daar te weinig tegen in, vond het grote publiek.

Overleven

Bij nader inzien is de economische situatie van de Duitse boeren wel duidelijk beroerd. Protesteren is een zaak van overleven voor hen.

De werkgelegenheid in de landbouw is - gedeeltelijk door automatisering - sinds 1990 met ruim 60 procent gezakt. De winstgevendheid van Duitse landbouwbedrijven daalde sinds 2005 met bijna 40 procent. Tegelijk stegen de kosten en investeringen in automatisering, en de kosten om aan vaak nieuwe wettelijke voorwaarden te voldoen. De schuld per hectare is in de afgelopen tien jaar met bijna 40 procent gestegen. Het inkomen van een boer ligt zo’n 25 procent onder het gemiddelde inkomen.

Die vicieuze cirkel van laag inkomen, dalende winstmarges en stijgende schulden heeft de Duitse boeren almaar afhankelijker gemaakt van subsidies, die al goed zijn voor de helft van hun inkomsten. Dat een afbouw daarvan tot woede leidt, zal niemand verbazen.

Terwijl het water de boeren aan de lippen staat, klagen klanten over gestegen prijzen voor levensmiddelen. De visie op waar brood en bier vandaan komen, en hoeveel het kost om die te produceren, is verstoord. Laat staan dat men beseft hoeveel duurder die in de toekomst zouden zijn mocht Duitsland geen boeren meer tellen.

Bij een goed draaiende economie konden structurele zwaktes of problemen met subsidies en geld gemakkelijker onder het tapijt geschoven worden. Nu het geld opdroogt, komen de zwaktes onverbiddelijk naar boven. De boeren zullen niet de laatsten zijn die van zich laten horen. De protesten zijn een voorbode van een groeiende verdelingsstrijd, waarbij alles wat kunstmatig omhoog werd gehouden - zoals de autosector - gaat vallen.

Dat zijn normale mechanismen in een stagnerende of krimpende economie. Welvaartsverhoging, en ondersteuning van niet-levensvatbare sectoren, is nu eenmaal niet mogelijk zonder groei. En al helemaal niet zonder eten.