Zeebodem is nieuw front dat we moeten beschermen

Na twee doorgesneden datakabels in twee dagen in de Baltische Zee maken Duitsland, Finland en Zweden gewag van sabotage. Een van de vorige week overgesneden kabels is de enige die Finland direct verbindt met Centraal-Europa. De zeebodem huisvest tal van kritieke infrastructuur voor energietoevoer en communicatielijnen met de rest van de wereld. Zweden en Finland deelden vorige week flyers uit aan hun bevolking over de gevolgen van hybride oorlog op het vlak van communicatie- en stroomstoringen.

Het is niet de eerste keer dat de kritieke onderzeese infrastructuur in de Baltische Zee ten prooi valt aan geopolitieke spanningen. In 2022 was er het lek van de Nord Stream-pijpleiding, die Rusland met Europa verbindt. Wie achter de explosie zat, is nog altijd onduidelijk. Een jaar later veroorzaakte een Chinees schip stevige schade aan de Balticconnector. Het had ‘per ongeluk’ zijn anker over de zeebodem laten slepen.

Ook ditmaal voer een Chinees bulkschip ter hoogte van de twee kabels op het tijdstip van de beschadigingen, al moet onderzoek nog uitwijzen of dat schip de schade heeft veroorzaakt.

Ook bij ons in de Noordzee is het oppassen. Russische onderzoeksschepen worden verdacht van spionage: ze zetten hun identificatiesystemen uit en varen rond boven onze kritieke infrastructuur. Voorlopig blijft het bij spionage, al valt ook sabotage in de Noordzee niet uit te sluiten.

Hybride acties

Hybride acties zoals sabotage of cyberaanvallen zijn vaak moeilijk traceerbaar. Als ze niet toegeschreven kunnen worden aan een specifieke staat of organisatie is daadkrachtig terugslaan nagenoeg onmogelijk.

Bovendien is de zeebodem ideaal voor hybride acties. Jaren werd gedacht dat de infrastructuur zoals pijpleidingen en datakabels er veilig lagen, waardoor ze niet of slechts beperkt werden uitgerust met sensoren. Daardoor weten we vaak niet wat zich op de zeebodem afspeelt.

Nochtans is oorlogsvoering op de zeebodem niets nieuws. De Amerikanen gebruikten tijdens de Spaans-Amerikaanse oorlog in 1898 al verzonken mijnen. Tijdens de Eerste Wereldoorlog sneed Groot-Brittannië kabels door, zodat de Duitsers moesten overschakelen op minder betrouwbare en makkelijker afluisterbare middelen om te communiceren.

In de nasleep van het lek in 2022 hebben de NAVO, de EU en de lidstaten al heel wat stappen gezet in het beschermen van de kritieke infrastructuur. Finland en Duitsland investeerden al eerder in de paraatheid van sites van kritieke infrastructuur en analysecapaciteit voor de bewegingspatronen van schepen.  

Toch konden de toegenomen patrouilles, monitoringsystemen en gedeelde inlichtingen de schade niet vermijden. Wel kwam er sneller een antwoord. Het Chinese schip dat ditmaal verdacht wordt, werd een dag na de schade geïdentificeerd. Bij de schade aan de Balticconnector in 2023 waren daar dagen en weken voor nodig.

Tussen vrede en oorlog

De datakabels zijn essentieel om onze economie draaiende te houden. Tot nu toe zijn de gevolgen van zo'n sabotage in Europa relatief beperkt in omvang. Ondanks de beschadiging was er nog altijd - weliswaar tragere - toegang tot het internet. Elders in de wereld werden 14.000 bewoners van het eiland Matsu in 2023 al afgesneden van hun communicatiemiddelen met Taiwan. Het is dus niet ondenkbaar dat zulke hybride aanvallen niet alleen gaan toenemen in frequentie maar ook in schaal.

Hybride oorlogsvoering treft ons rechtstreeks waar het pijn doet zonder al te veel kosten of kansen op escalatie. Dat maakt de zeebodem een nieuw front voor tactieken die zweven tussen vrede en oorlog. Beschermen wat onder de golven ligt, is daarom niet optioneel maar essentieel.