QE of het Quicksand Experiment

Terwijl in het binnenland wordt gebakkeleid over vermogensbelastingen, worden volgende week in het buitenland maatregelen genomen die de vermogens verder zullen doen ontwaarden. Tenminste, de vermogens van de gewone spaarders, want de 1 procent-top kan zich beter wapenen tegen het gelddrukken van centrale banken. ‘De geldpers’ klinkt vandaag niet modern genoeg, dus spreken we vandaag van ‘Quantitative Easing’ of ‘QE’.

De economische geschiedenisboeken laten weinig aan de verbeelding over omtrent de gevolgen van het gebruik van de geldpers. Het hoofdstuk over ‘John Law’, de Schotse econoom die Frankrijk in de vroege 18de eeuw een dosis ‘QE’ bezorgde, behoort blijkbaar niet meer tot de verplichte kennis van beslissingsnemers vandaag. Er zijn uiteraard verschillen, maar de gelijkenissen met toen zijn treffender. Frankrijk had te kampen met enorme schuldproblemen en een stagnerende economie. In plaats van structurele maatregelen, volgde men de strategie van John Law die een 18de-eeuwse versie van ‘QE’ implementeerde. Dit leidde tot een kortstondige en krachtige heropleving van de economie, maar vervolgens een even snelle en spectaculaire ineenstorting, omdat het papier niet gestoeld was op realiteit maar alleen op onhoudbare beloften.

Maar QE is blijkbaar niet meer te stoppen in Europa. Volgende week, op 22 januari, zal ECB-voorzitter Mario Draghi, zich de ‘master of the universe’ kunnen voelen door de nucleaire financiële knop in te drukken, en de geldpers te laten starten in Europa. Net zoals collectieve verdwazing ons plots tot oorlogen drijft, of andere ontsporingen, zo is er vandaag geen enkele reflectie over waar dit experiment start, en hoe het ooit zal stoppen.

Tijd om even stil te staan bij de gevolgen van de extreme monetaire politiek die we tot nu toe hebben gevoerd. De renteverlagingen tot aan het nulpunt hebben teleurstellend weinig economische groei opgeleverd. Ze hebben het bankenprobleem hoogstens kunnen verdoven, maar zullen andere systemische financiële problemen beginnen te veroorzaken. Het is een kwestie van tijd vooraleer grote levensverzekeraars in de problemen komen, net zoals pensioenfondsen met rendementsverplichtingen (cfr. Nederland).

De lage rente stimuleert wellicht economische groei via schuldcreatie (en hoe duurzaam is dat gebleken?). Het veroorzaakt echter ook perverse effecten die deflatoir en onderbelicht zijn. Ten eerste voedt het massaal overnames die deflatoir zijn door de ‘synergie-effecten’ (onder meer massale afdankingen). Onderzoek toonde aan dat het verkeerd is te denken dat vermogenden vooral te vrezen hebben van inflatie.

De nulrente snijdt diep in het inkomen van gepensioneerden en andere sparenden. Die houden vervolgens de vinger op de knip, wat deflatie voedt. Daarmee draagt de ECB (en alle centrale banken) dus zelf bij aan de deflatoire spiraal die ze wil bestrijden. Er is waarschijnlijk ook een psychologisch effect: nulrente en het continu spreken over ‘geld drukken’ zaait ongerustheid, en dat is opnieuw remmend voor de economie.

Europa wil het Japanse scenario vermijden, maar kopieert wel met 10 jaar vertraging zijn beleidsrespons: begrotingsdiscipline verslappen, nulrente en vervolgens geld drukken. De effecten van QE in Japan zijn teleurstellend en leiden alleen maar tot nog meer QE.

Een studie van de Federal Reserve van San Francisco toonde aan dat QE een verwaarloosbaar effect heeft gehad op groei en inflatie in de VS. Verwacht dus geen mirakels. Er is wel een direct verband tussen ‘QE’ en de stijging van de beurskoersen. Net daarom heeft ‘QE’ een boost gegeven aan de vermogensongelijkheid in de VS. Eigenaardig dat de linkerzijde in Europa tegelijk dweept met Piketty én roept om QE.

Het beleid van de ECB-voorzitter kan wel op applaus rekenen van de grootste begunstigden: de banken met te veel slecht schuldpapier en de landen met netto schulden.

QE staat voor Quantitative Easing, maar zou over een decennium wel eens smalend ‘Quicksand Experiment’ genoemd kunnen worden. QE is economische homeopathie. Het echte alternatief voor deze monetaire hocus pocus is een beleid van structurele economische hervormingen waar je duurzame groei op kan bouwen. Centrale banken vormen de westerse economieën om in planeconomieën, waar inflatie, groei, lonen, wisselkoersen, rente en zelfs aandelenmarkten sturingsdoelstellingen worden van het monetair beleid. Planeconomieën zijn echter niet duurzaam, en gebouwd op drijfzand.

Geert Noels, hoofdeconoom en partner bij Econopolis