Zorgzame mobiliteit is geen cadeau maar plicht

Onze mobiliteit ziet er allerminst rooskleurig uit. Voor heel België bedroegen de economische congestiekosten in 2024 volgens het Belgian Mobility Dashboard 5,3 miljard euro, een stijging met 5 procent tegenover 2023. Dat stemt overeen met 1,1 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Dan hebben we het nog niet eens over de dringend te reduceren CO₂-uitstoot en over de gezondheidskosten door slechte luchtkwaliteit.

De filezwaarte op de Vlaamse hoofdwegen is tegenover 2014 met 44 procent gegroeid. In vergelijking met 2019, het laatste jaar voor corona, bedraagt de stijging ruim 18 procent. Vlaanderen rijdt zich dus almaar meer vast en dat zal niet vanzelf ophouden.

Experts kennen de oplossing: voer een slimme kilometerheffing in en investeer in goed openbaar vervoer. Zo verklein je de economische verlieskosten als gevolg van congestie, verhoog je de bereikbaarheid van attractiepolen voor burgers en bedrijven, beperk je sociale uitsluiting en vervoersarmoede, reduceer je de milieu-impact van het verkeer en maak je de verplaatsingsduur beter voorspelbaar. Kortom, zo wordt mobiliteit zorgzaam voor mens, maatschappij en klimaat.

Openbaar vervoer

Vlaams minister van Mobiliteit Annick De Ridder (N-VA) verzet zich in een interview in De Tijd tegen een slimme kilometerheffing, omdat die niet budgetneutraal zou kunnen worden doorgevoerd. Nochtans heeft een verschuiving van de belasting op autobezit naar een op autogebruik een sturend effect. Automobilisten die zich meer bewust zijn van de gebruikskosten van elke autorit denken twee keer na of en wanneer ze met de auto rijden en kiezen vaker voor de fiets en het openbaar vervoer.

Tenminste, als dat openbaar vervoer een waardevol en kwalitatief alternatief is. Dat is het te weinig, omdat de voorgangers van De Ridder De Lijn meer dan een decennium aan zware besparingen onderworpen hebben en noodzakelijke vervangingsinvesteringen van materieel en infrastructuur schaamteloos verwaarloosd hebben.

De Ridder verwijst naar haar voorgangster Lydia Peeters (Open VLD), die de indexering van de tarieven van De Lijn in 2023 tegengehouden heeft. De Ridder heeft gelijk dat dat niet verstandig was. Peeters heeft De Lijn daarvoor niet volledig gecompenseerd, een van de oorzaken voor het financieel tekort van de openbaarvervoermaatschappij. Maar de gevolgen van die foute beslissing op de reizigers afwentelen, is niet correct en onfair.

De Ridder wil voor het openbaar vervoer alleen ‘inzetten op massavervoer op knooppunten in stedelijk gebied. Op het platteland moeten we gericht bekijken wat mogelijk is, met flexbussen en telefonische reservaties.’

Overstappen, een problematisch avontuur

Als je weet dat ruim een derde van alle Vlamingen in landelijk gebied woont en het flexvervoer de witte vlekken in het aanbod onvoldoende kan opvullen, getuigt dat van weinig realiteitszin. Net zoals de bewering dat reizigers verder naar een halte moeten wandelen en vaker moeten overstappen, als bussen vraaggericht gaan rijden. Dat is wel het gevolg van de budgetneutraliteit, die het decreet basisbereikbaarheid oplegt en waarvoor noch De Lijn noch de reizigers vragende partij waren.

Door een tekort aan chauffeurs, onderhoudstechnici en rijvaardige bussen en door zijn beperkte financiële draagkracht is De Lijn gedwongen om 2,5 procent van alle ritten structureel te schrappen. In combinatie met de nog altijd dramatisch slechte doorstroming van trams en bussen en dus de slechte stiptheid wordt overstappen voor reizigers een problematisch avontuur. Nieuwe reizigers wint De Lijn daarmee niet, integendeel, en bestaande klanten haken af. Terwijl meer reizigers op trein, tram en bus een van de voorwaarden is voor een noodzakelijke modal shift, die op zijn beurt de druk op het wegennet kan verminderen.

Minister De Ridder zegt dat ze het belastinggeld zo efficiënt mogelijk wil beheren. Evident, toch? Maar dat doe je niet door enerzijds rekeningrijden af te wijzen, omdat je de werkende middenklasse - soms met salariswagen - voor een autoverplaatsing geen hogere rekening wil presenteren, en door de exploderende kosten van Oosterweel als onvermijdelijk te beschouwen. En anderzijds door tram- en busreizigers een pak meer te laten betalen voor minder aanbod. Dat doe je wel door snel uit te voeren wat al sinds 2004 in vijf opeenvolgende Vlaamse regeerverklaringen staat, maar tot nu toe grotendeels dode letter gebleven is: voorrang voor bus en tram dankzij een optimale doorstroming en één geïntegreerd tarief voor trein, tram en bus, die naadloos op elkaar aansluiten.

Minister De Ridder zegt dat ze er niet zit ‘om de Vlaming cadeaus te geven’. Maar een euro geïnvesteerd in openbaar vervoer verdient zich maatschappelijk, sociaal en economisch dubbel en dik terug. Geeft minister De Ridder de Vlaming daarmee een cadeau? Nee, het is gewoon goed bestuur.