Noelsspeak | 'We wilden Duitsland en krijgen Italië'

Achter de economische statistieken zitten mensen: Mario Rossi (de gewone Italiaan) staat onder druk, een druk die wellicht ook een stuk opgelost wordt door een groeiende parallelle economie (Mario Rossi werkt meer in het zwart). Dat heeft echter zijn grenzen: de staatsschuld van Italië groeit, zelfs met de ultralage rente, en de niet-presterende kredieten van de banken staan alarmerend hoog. De druk zit op de ketel.

Deze Italiaanse crisis was net zo voorspelbaar als een uitbarsting van de Etna: de timing is moeilijk, maar je weet dat het ooit gaat gebeuren. Daarom is het eigenaardig dat er preventief niet meer is gebeurd. Maar hoe wil je hervormingen aanmoedigen, als de ECB tegelijkertijd alle druk wegneemt door Italiaans schuldpapier aan te kopen? De ECB heeft ondertussen 341 miljard euro Italiaans schuldpapier opgekocht. Het is dus verleidelijk en niet zo verwonderlijk dat op een bepaald moment een Italiaanse regering zou vragen om deze schuld ‘te vergeten’.

Dat is (voorlopig) echter onmogelijk volgens de regels van de ECB, omdat het zich dan aan rechtstreekse financiering van overheidsschuld zou bezondigen. Maar zoals we weten kan er misschien wel een mouw aan gepast worden. Nu nog niet, maar in het kader van een grotere operatie bijvoorbeeld. De weg van de minste weerstand leidt in Europa altijd tot laksere discipline en meer overheidsinterventie.

Plan B

De voorzet die niet in het Italiaanse ontwerp van regeerakkoord stond, maar in een soort ‘geheim plan B’ dat heel gewillig werd gelekt, was dus beredeneerd. De markten reageerden met een relatief kleine schok. Door de verdere aankopen van de ECB is die schok natuurlijk nog steeds gedempt, vergeleken met wat het zou zijn zonder impliciete ‘Draghi put’, de verzekering van de Italiaanse voorzitter van de ECB om alle middelen te gebruiken indien nodig.

De Italiaanse president Sergio Mattarella kon niet anders dan de aanstelling van de regering weigeren, tenzij ze haar echte plannen zou expliciteren. Als de nieuwe regering aanstuurt op een Italexit, of op een clash met de ECB of de EU is dat een expliciete verkiezing waard, en niet een sluiks plan met gigantische gevolgen. Maar nu heeft de president dit ook tot inzet van de verkiezingen verheven: Italexit is na Brexit niet meer ‘onmogelijk’.

Ondertussen zijn de ministers van de eurozone natuurlijk gealarmeerd. Maar ook daar is men al lang vergeten dat de euro de credibiliteit van de Bundesbank wilde om de voordelen ervan (lage rente en spreads) te kunnen geven aan alle landen. Daarom waren er ook de Maastricht-criteria, in een verdrag gegoten om alle landen bewust te maken dat discipline niet zomaar een wens is, maar een wettelijke verplichting.

Van die criteria schiet nog maar weinig over. De ECB heeft met zijn aankopen de randjes van de letter van de wet opgezocht, maar is naar de geest al lang geen Bundesbank meer.

De politieke situatie in Europa is ook stevig opgeschoven naar een mentaliteit van ‘het hoeft niet zo streng’. Er is een groeiende disciplinevermoeidheid, kijk maar naar ons land. En Duitsland is ook niet meer Duitsland: de nieuwe minister van Financiën, de socialist Olaf Scholz, is geen Wolfgang Schäuble. En er is natuurlijk Deutsche Bank, wiens hubris recht evenredig is met zijn derivatenposities, en wiens beurskoers onder het niveau staat van tijdens de financiële crisis.

De Franse president Macron weet dat Frankrijk kwetsbaar is met zijn schuld, hoge overheidsbeslag en manke concurrentiekracht. In België is Dexia altijd goed voor een besmettingseffect als het ergens stormt in de financiële wereld. Dus blijven alleen de Nederlanders en de Finnen over om wat tegengewicht te geven. Buona Fortuna! Bij de start van de euro wilden we allemaal Duitsland zijn, vandaag zijn we allemaal Italië geworden.

Op lange termijn kan Italië niet in dezelfde monetaire unie als Duitsland gedijen. Maar dat betekent niet dat dat op korte termijn realiteit zal zijn. Is een parallelle munt, een eurolire, de oplossing? Het is zeker geen pijnloze oplossing, en zonder een sterke hand zoals de ECB zelfs bij voorbaat hopeloos. Maar het is een denkpiste.

Lost dat alle problemen op? Zeker niet, want hervormingen zullen nodig blijven. De euro is niet de schuld van deze crisis, dat is het slechte bestuur van Italië. Maar de euro en de ECB hebben de prikkels wel weggenomen om er iets aan te doen. In de tijd van de Italiaanse lire gaven de financiële markten nog een krachtige prikkel. Die is echter volledig verdoofd, waardoor Italië de lage rente opsnuift als een krachtige verdovingsmiddel tegen verdere hervormingen.

De redeneerfout van de Europese leiders is dat Italië én de eurozone pijnloos deze structurele problemen kunnen oplossen: nog wat geld drukken, de rente laag houden, de euro verzwakken tot een lire… Op lange termijn zal het de noodzakelijke aanpassingen van iedereen alleen chaotischer, populistischer en pijnlijker maken. Als de eurozone én Italië willen overleven, kunnen ze dus best uit hun verdoving ontwaken en de realiteit onder ogen zien.