De januskop van Facebook en de anderen

Door Jo Caudron, die in 1993 in Vlaanderen pionierde met de oprichting van de websitebouwer The Reference en nu de consultant Dear Media leidt.

Mark Zuckerberg is door Time Magazine uitgeroepen tot persoon van het jaar. Daarmee komt hij in het rijtje te staan van klinkende namen zoals Barack Obama, Vladimir Poetin, uzelf (herinner u nog de cover met een spiegel op in 2006), George W. Bush, Albert Einstein, Deng Xiaoping en Paus Johannes Paulus II. Niet slecht voor iemand van 26 jaar.

Zuckerberg en zijn team zijn er in amper zeven jaar in geslaagd een van de grootste sites ter wereld te bouwen. Op enkele landen na domineert Facebook sociale media over de hele wereld. Op dit moment zijn er naar schatting bijna 600 miljoen leden. De afgelopen 17 maanden groeide dat aantal met bijna 700.000 per dag. In België zitten we aan 3,9 miljoen leden, met een stijging van een half miljoen over de jongste zes maanden.

In tegenstelling tot wat velen denken, is Facebook niet voornamelijk een jongerennetwerk. Uit de cijfers blijkt dat slechts een derde van de gebruikers jonger is dan 25 jaar. Facebook is een representatieve afspiegeling van onze maatschappij. In de top vijf van Facebook-landen staan de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk wel op de nummers één en drie, maar de nummers twee en vier worden ingenomen door Indonesië en Turkije. Facebook is dus in alle opzichten een breed en wereldwijd verschijnsel.

Facebook is groter dan Google. Op zich is dat merkwaardig voor een site die eigenlijk leeg is. Het enige wat er gebeurt, is dat mensen andere mensen vinden en met hen berichten, nieuwtjes, media en spelletjes uitwisselen. Een site gebouwd op de kracht van de massa. Het grootste medium ter wereld, zonder dat het voldoet aan de klassieke spelregels van de media.

SLIM

Ondanks de jeugdige leeftijd van Zuckerberg en van het bedrijf kunnen we niet ontkennen dat ze het tot nog toe heel slim hebben gespeeld. De eerste paar jaar hebben ze gebruikt om op alle manieren te groeien, waardoor ze honderden miljoenen gebruikers aantrokken. Voor veel internetgebruikers is Facebook deel van de dagelijkse routine geworden. Een belangrijke stap om gebruikers volledig in Facebook te zuigen, is de recent gelanceerde boodschappendienst, die toelaat al je mails en berichten ook vanop Facebook te beheren. Je kan nu je hele onlineleven verplaatsen naar Facebook.

Ook aan het aanbod voor bedrijven en adverteerders is de jongste maanden grondig gewerkt, om ze te voorzien van allerlei interessante instrumenten waardoor ze makkelijk hun klanten kunnen bereiken.

Het huidige Facebook-platform laat bedrijven toe hun eigen sites te linken aan Facebook én op Facebook makkelijk rijke pagina’s te bouwen die eigenlijk als vervanging van klassieke sites kunnen fungeren. Bovendien profiteer je als bedrijf in het ecosysteem van Facebook van de sociale dynamiek waarbij gebruikers jouw boodschap verspreiden: de natte droom van elke marketeer. Maar Facebook biedt nog veel meer mogelijkheden: aantrekkelijke communicatie, krachtig customer relationship management (CRM) en onlinetransacties. Eigenlijk kan je ook als bedrijf je hele onlineaanwezigheid verplaatsen naar Facebook.

Facebook is er in amper zeven jaar in geslaagd het onmogelijke te realiseren, en de ambities gaan nog verder. In zijn businessplan staat dat Facebook in 2012 ruim 1 miljard gebruikers wil hebben. Zoals het momenteel groeit, heeft het daar nog ongeveer 570 dagen voor nodig.

Hoe je het ook draait of keert, en wat de internetpessimisten ook mogen geloven, Facebook zal nooit meer verdwijnen. Een fantastische verwezenlijking.

AFSPIEGELING

Maar Facebook heeft ook een heel belangrijke schaduwzijde. Het bouwt (bewust?) een internet binnen het internet. Een internet waar de spelregels van 20 jaar open internet niet langer gelden. Het internet zoals wij dat vandaag kennen, bestaat door zijn decentralisatie en zijn neutraliteit. Het is een plek waar puriteinen, conservatieven en dictaturen in evenwicht worden gehouden door liberalen, vrijhavens voor ontucht, openheid en zelfs illegaliteit. Het is het internet van de hele wereld, een fragiel evenwicht dat een afspiegeling is van de complexiteit en de tegenstellingen van de reële wereld om ons heen.

Met het succes van Facebook dreigt dat te veranderen. Het internet dat veel mensen morgen bijna exclusief zullen gebruiken, zal in handen zijn van één bedrijf. Het wordt een internet met eigen (commerciële) spelregels, dat geen afspiegeling is van een vrije maatschappij, een vrije economie, vrije meningsuiting of vrije cultuurbeleving.

Daardoor wordt Facebook het China van het internet: aan de buitenkant ziet alles er schitterend, glanzend, vrij en kapitalistisch uit, maar de onderbouw is dictatoriaal en gesloten. Er zijn talloze voorbeelden van hoe zowel gebruikers (borstvoedende moeders) als bedrijven (recent nog Humo en Studio Brussel) zonder uitleg plots van Facebook werden gegooid, omdat onze Europese aard schijnbaar botste met die van de puriteinse Amerikanen.

Hoewel dit opiniestuk over Facebook gaat, gelden alle argumenten en bezwaren ook voor een handvol andere spelers, zoals Apple en Google, die elk op hun eigen manier bezig zijn met hun ‘internet binnen het internet’.

Ik hoor vaak het argument dat Facebook en co. commerciële bedrijven zijn die kunnen bepalen wat ze willen, en dat wie het daar moeilijk mee heeft, geen gebruik hoeft te maken van deze diensten. Maar daarin schuilt het perverse van de situatie: elk van de genoemde merken is de facto monopolist op zijn domein. Er is gewoon geen volwaardige concurrentie (meer).

VRIJWAREN

Laat er geen misverstand over bestaan: ik ben een groot fan van Facebook, Apple, Google en zoveel andere fantastische bedrijven. Bovendien is het gewoon onmogelijk vandaag géén beroep te doen op hun technologie en diensten. Maar ik roep ook op tot ogenblikkelijke actie, om onze manier van denken, leven, en zakendoen te vrijwaren. Om te maken dat de rest van de wereld zich niet hoeft te schikken naar de normen van een handvol bedrijven, volgens de cultuur en belangen van één land.

Dat kan alleen op een hoger (Europees?) niveau gebeuren. De feitelijke monopoliepositie van Facebook, Apple, Google geeft ons juridische en economische wapens om van de bedrijven in kwestie een andere attitude te eisen én garanties te krijgen, opdat onze manier van leven, denken en consumeren gevrijwaard blijft. Helaas vrees ik dat er op dit ogenblik te weinig politiek bewustzijn bestaat over de ernst van deze situatie, en dat de politieke wil ontbreekt om een hard standpunt in te nemen. De markt zal zich dus zelf moeten beschermen door niet al haar eieren in één mand te leggen. Gebruik ten volle de kracht van Google, Apple en Facebook, maar zorg dat je dat niet exclusief doet en dat je altijd nog weg kan. Want misschien zal het ooit nodig zijn.