Zullen Covid-patenten ons redden?

Binnen de academische wereld circuleert een oproep om Covid-uitvindingen in het algemeen belang niet te patenteren. Alleen zo zal de technologie om het vaccin te produceren vrij beschikbaar zijn voor iedereen, overal ter wereld. Het is een wat naïeve keuze, die onze samenleving mogelijk duur komt te staan.

Twee elementen zijn van fundamenteel belang om in het debat over Covid-patenten een realistisch en werkzaam evenwicht te bereiken. Er is nood aan een economische stimulans voor biotech- en farmabedrijven (en deels voor universiteiten) om in de ontwikkeling van een vaccin te willen investeren. Octrooien vervullen die rol in het huidige economische ecosysteem. Daarnaast moet de toegang tot de nieuw ontwikkelde vaccins gewaarborgd worden voor alle coronapatiënten. Hoe maken we het vaccin op een doeltreffende manier toegankelijk, met respect voor Covid-octrooien? 

Open octrooien

Bedrijven en universiteiten met Covid-octrooien in de pijplijn kunnen nu al publiek verklaren dat ze andere bedrijven de toelating verlenen het Covid-vaccin onder octrooi te produceren, mits ze een redelijke vergoeding betalen. Het verkregen octrooi transformeert zo van een recht van de octrooihouder om uit te sluiten naar een recht op toegang voor geïnteresseerde bedrijven.

De omslag naar open octrooien is niet evident. Hoe bepalen we wat een redelijke vergoeding en een faire winstmarge is? Willen bedrijven transparant zijn over interne knowhow en datasets om de productie optimaal te laten verlopen? En hoe gaan we om met de juridische onzekerheid tussen de aanvraag en de verlening van patenten? Vaak ligt tussen die aanvraag en verlening drie jaar. Daarop kan je niet wachten om de productie op te starten.

De overheid moet de denkoefening nu aanvatten. Het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg kan daarin een leidende rol spelen en de Vlaamse universiteiten moeten een voorbeeldfunctie vervullen.

Dwanglicenties

In het ideale scenario zijn bedrijven en universiteiten bereid de omslag naar open octrooien vrijwillig te maken. Maar wat als ze dat niet zijn, of als ze te hoge prijzen aanrekenen?

In dat geval beschikt het Belgisch recht over een stok achter de deur in de vorm van een gedwongen licentie. Op voorstel van een geïnteresseerd bedrijf kan de regering een licentie verlenen voor de exploitatie van een gepatenteerde medische uitvinding en een redelijke prijs afdwingen.

Een doeltreffende toepassing van de dwanglicentie is momenteel niet eenvoudig. De minister van Volksgezondheid heeft geen initiatiefrecht. We moeten zo’n initiatiefrecht resoluut invoeren en er streng over waken dat persoonlijke politieke of ideologische voorkeuren van de bevoegde minister het invoeren van een dwanglicentie niet verhinderen.

Het parlement moet aan de slag. De Kamercommissie Volksgezondheid debatteert dezer dagen over bijzondere wetgevende maatregelen naar aanleiding van de coronacrisis. Het is noodzakelijk dat ze een aanpassing van de Belgische wet meeneemt in haar besprekingen.

Patent pools

De kans is groot dat niet één universiteit of bedrijf het coronavaccin ontwikkelt, maar dat veel labo’s een bepaald aspect van het vaccin ontwikkelen of optimaliseren. Bijgevolg zal niet één octrooi, maar een rits van octrooien voorliggen. Verschillende universiteiten en bedrijven hebben dan elk een stukje van de Covid-octrooipuzzel in handen. Zelfs als die universiteiten en bedrijven vrijwillig faire licenties verlenen, is het nog een hele klus om al de stukjes van de octrooipuzzel bij elkaar te brengen. Een efficiënt juridisch instrument dat mogelijk soelaas biedt, is de ‘patent pool’, die alle benodigde octrooien samenbrengt op één platform. Een patent pool voor Covid-19 is al in de maak onder auspiciën van UnitAid.

Bij het operationaliseren van die patent pool rijzen ongetwijfeld praktische en juridische vragen. Toch moet de Belgische overheid universiteiten en bedrijven nu al aansporen aan de patent pool voor Covid-19 mee te werken, desnoods met inzet van de dwanglicentie.

De toekomst is nu. Laat ons nadenken over hoe we de huidige collectieve solidariteit waarborgen als straks het Covid-vaccin op de markt komt. Open octrooien en participatie aan de patent pool voor Covid-19 zijn een morele plicht.