Vertrouw je overheid (niet)

Een man steelt 1.000 euro  uit de handtas van een welstellende dame en verschijnt voor de rechter. 

‘Hebt u dat geld gestolen?’

‘Ja, edelachtbare.'

‘Wat was uw motief?’

‘Het is mijn karakter om altijd meer uit te geven dan ik heb. Om tekorten aan  te vullen, pak ik het geld gewoon elders’.'

‘Beloof je dit nooit meer te doen?’

‘Dat is moeilijk, ik kan er niet aan doen, ik ben zo geboren en gekweekt.'

‘Je gaat vrijuit. Je moet die 1.000 euro ook niet terugbetalen, die dame heeft toch geld zat.’

Dit is geen Monty Python-sketch, wel een metafoor voor wat twee jaar geleden gebeurde met de effectentaks. Onwettig bevonden door het Grondwettelijk Hof, wel twee jaar ‘illegaal geïnde belasting’ die in de zakken van de onrechtmatige vervreemder blijft. Omgekeerd moeten burgers en bedrijven terugbetalen, met verwijlintrest. Is dat een basis van vertrouwen tussen burger en overheid?  

Het Voka-congres van 2009 had als thema ‘Willen Winnen’. Toen is een studie uitgevoerd die sterke met zwakke economieën vergeleek.  Aan de sterke kant vielen Zwitserland, Singapore en Denemarken op.

Een greep uit de conclusies.  Winnende culturen vinden hun fundament op straat en in de huiskring: zelfredzaamheid, je problemen zelf aanpakken, respect voor economische winnaars, prestatiegerichtheid in de opvoeding, onderwijs dat samenwerkt met ondernemingen, allen samen in het economisch belang van het land … waren belangrijke factoren van duurzame winnaars.

Een relevante basispijler bij economische winnaars bleek ‘vertrouwen van burgers in de overheid’, nochtans in onderling verschillende culturen en zin voor democratie. Zwitsers zagen belastingen als hun eigen geld, waarvan de overheid constant - via referenda - moest vragen of het geld mocht worden aangewend en waarvoor. Zwitsers vonden hun wetten leesbaar en de principes erachter werden gedragen. De Singaporese overheid was gericht op efficiëntie en kwaliteit van dienstverlening, wou de beste mensen in overheidsdienst, analyseerde en bezocht buitenlandse best practices. In Denemarken werd administratieve vereenvoudiging centraal gesteld en de overheidskosten daalden.  Denemarken verwierp ook anciënniteit als een belangrijk element in de loonevolutie.

Niet in België

Waarom lukt dat niet in België?  Ga niet uit van een efficiëntere Vlaamse versus federale overheid. Ze lijden beide onder dit hopeloos versnipperde land en ‘overheden zijn nu eenmaal overheden’. Ligt het aan het kiesstelsel? Het versplinterde landschap maakt dat steeds meer partijen - en compromissen - nodig zijn voor een meerderheid, wat het geheel duurder (elkeen zijn wishlist), trager en amorfer maakt. Moeten we af van representatieve vertegenwoordiging, naar een ‘winner takes all’-stelsel zoals in de Verenigde Staten, Frankrijk en de VK?  De eenduidigheid van daaruit volgende beleid werkt vertrouwen in de hand.  Is het de aard van het fenomeen administratie zelf, een monster zonder kop noch staart, begin noch einde, dat vooral zichzelf in stand houdt en beoordeelt?

Fiscaal is deze regering slecht gestart wat het vertrouwen betreft. De willekeur van de nieuwe effectentaks neigt naar nieuwe diefstal. Waarom 1 miljoen? Enkel op effecten? Waarom nieuwe belastingen überhaupt? Wie denkt 1 procent van de bevolking te straffen, slaat een deuk in het vertrouwen bij veel trekkers van economische groei. Kost dat niet veel meer dan de opbrengst? 

De kaasschaafmaatregel waarbij elk departement 2 procent moet besparen is even nefast. Kaasschaven dienen om kaas te schaven, niet om een goed beleid te voeren. Lineaire maatregelen tonen een gebrek aan inzicht. Gedifferentieerde maatregelen waarbij sommige departementen dieper snijden - om de schandvlek Brussel niet te noemen - en andere geld bij krijgen - staatsveiligheid - getuigen van doordachter beleid. Alleen covid lijkt dit land voorlopig solidair te houden, maar dat is - hoe dramatisch ook - een tijdelijke crisis, weliswaar met desastreuze economische gevolgen.

Alexander De Croo heeft een moeilijke taak. Hij was sterk als vicepremier en ik ben benieuwd naar zijn voetafdruk als premier. Het is ook niet evident voor een CEO om een bedrijf te leiden met directieleden uit  zeven fracties. Echter, hoe complexer de samenstelling van de bemanning, hoe slechter de constructie van het vliegtuig, des te belangrijk de mentale rode draad, de overtuigings- en daadkracht van de piloot. Als dit land wil blijven bestaan, moet het fundamenteel worden verbouwd, qua kosten, beslissingsstructuren, zin voor toegevoegde waarde en de duidelijkheid van de langetermijnvisie.  

Als overheden ooit het vertrouwen van burgers en bedrijven willen verdienen - buiten covidtijden - moeten ze een paar weken in Zwitserland, Singapore en Denemarken doorbrengen.  Als, als, als …    

Ignace Van Doorselaere, zaakvoerder 4F