Piet Vanthemsche: 'We zouden de landbouw moeten omarmen'

De ontevredenheid, woede en radeloosheid van onze landbouwers uiten zich in felle manifestaties en wegblokkades, met emotionele getuigenissen van boeren en boerinnen die zich verweesd voelen in onze welvarende maatschappij. Wat is er aan de hand?

Het landbouwbeleid van de EU, dat vorm kreeg in de tweede helft van de vorige eeuw, is geëvolueerd van inkomenssteun voor de boeren naar een vergoeding voor het respecteren van randvoorwaarden die aan de landbouw worden opgelegd. Die randvoorwaarden gaan niet over de landbouw zelf, maar over leefmilieu, biodiversiteit, waterkwaliteit of klimaatbeleid. Ze resulteren in ontelbare regels en regeltjes die de boer moet respecteren, op straffe van verlies van subsidies. De overheid doet aan een soort micromanagement op het landbouwbedrijf zelf. Dat veroorzaakt heel wat stress bij de boeren en fnuikt het ondernemerschap.

Bovendien hanteert de EU dikwijls strengere normen dan elders in de wereld. Dat geldt voor dierenwelzijn, het gebruik van kunstmest, bestrijdingsmiddelen, antibiotica, genetisch gemodificeerde organismen... De lijst is eindeloos. Op zich valt daar iets voor te zeggen, ware het niet dat de EU minder streng is voor geïmporteerde producten en op die manier het gelijke speelveld voor onze landbouwers wegneemt.

Een basisvoorwaarde voor landbouwproductie is de toegang tot grond en water. In het dichtbevolkte, geïndustrialiseerde Vlaanderen staat het landbouwareaal voortdurend onder druk, vooral van natuur en biodiversiteit, maar ook van industrie en recreatie. Bovendien is landbouwgrond mede door speculatieve aankopen erg duur geworden. Gronden met natuurbestemmingen zijn strikt beschermd, landbouwgronden niet. Die zijn zowat vogelvrij. Iedereen kan landbouwgrond kopen en die gebruiken voor niet-landbouwdoeleinden (recreatie, verpaarding, vertuining, natuurontwikkeling...). Ook de toegang tot (grond-) water komt in sommige regio’s sterk onder druk.

Schaalvergroting

Landbouwbedrijven worden almaar groter en kapitaalintensiever, terwijl de weer- en marktrisico’s en de onzekerheid voor onze boeren hand over hand toenemen. Ook de rechtsonzekerheid neemt dramatische proporties aan. Milieuverenigingen, actiegroepen en andere Dryades van deze wereld vechten zowat elke vergunning aan bij milieurechtbanken. Vergunningen worden dikwijls beperkt in de tijd, terwijl de boer investeert voor een generatie. Ook de overheid worstelt daarmee, getuige de moeizame besluitvorming over het stikstofbeleid. In gesprekken met landbouwfamilies in het Turnhouts Vennengebied heb ik kunnen vaststellen welke bijna ondraaglijke druk dat legt op landbouwgezinnen.

Het stikstofbeleid zal de schaalvergroting en de kapitaalbehoefte nog doen toenemen. Veehouders hebben twee opties: het aantal dieren afbouwen of investeren in dure mitigerende technieken. Voor kleinere bedrijven is geen van beide een optie. Minder dieren betekent onvoldoende inkomen, voor de investeringen ontberen ze het nodige kapitaal.

Ook de marktwerking speelt in het nadeel van de boer. De wet van vraag en aanbod speelt genadeloos, wat resulteert in erg volatiele prijzen. In slechte jaren hebben veel landbouwers gewoon geen of een negatief inkomen. Prijsafspraken en risicodeling op ketenniveau kunnen daar een antwoord op bieden, maar de mededingingswet zet daar een serieuze rem op.

De landbouworganisaties behartigen de belangen van de boeren en begeleiden hen in hun keuzes met voorlichting en advies, net zoals Unizo dat doet voor zelfstandigen. Maar ook zij ondergaan een aantal evoluties.

De maatschappelijke positie van onze landbouwers staat onder druk. Ondanks de intuïtieve sympathie van de maatschappij voelt de boer zich opgejaagd wild. Eigen voedselproductie is nochtans een belangrijke strategische asset voor onze regio en vormt bovendien de sokkel voor een bloeiende agro-industrie die met onze landbouw wereldtop is en veel welvaart en jobs creëert.

We zouden de landbouwsector moeten omarmen. Om het in voetbaltermen uit te drukken: you’ll never walk alone. Toch staat de boer er alleen voor. Je zou voor minder boos worden.