Overheid heeft zelf ook nog werk op de plank

Door Elke Wambacq, zaakvoerder van de Dinobusters. Werkt daarnaast bij de Vlaamse overheid. Samen met Nancy De Vogelaere schreef ze onder meer het boek ‘Tot uw Dienst’, over de werking van de overheid.

Het was allemaal goed bedoeld in lang vervlogen tijden. Prins Willem van Oranje-Nassau legde in 1814 de fundamenten voor het ambtenarenpensioen zoals we dat nu kennen. Een voordelige regeling, om ambtenaren te belonen voor hun goede trouw en bewezen diensten. Je moest trouw als een hond zijn, politiek onafhankelijk, en de overheid moest elk moment de ambtenaar kunnen aansporen een bepaalde functie op te nemen zonder tegenpruttelen. Ambtenaren worden dan ook aangesteld via een eenzijdig besluit zodat hij niet zomaar aan zijn stoel blijft plakken als er een nieuwe uitdaging roept in overheidsland. En dat heeft een prijs.

Twee eeuwen later lezen we in de krant dat het ambtenarenpensioen aan herziening toe is. Het statuut was mensen die via een gewoon arbeidscontract werken of zelfstandig aan de slag zijn toch maar een doorn in het oog. De staatskas raakt leeg en het is tijd om de koe bij de horens te vatten.

Maar wat met de elementen waarvoor dat ambtenarenpensioen aanvankelijk in het leven geroepen werd? Wat met die politieke onafhankelijkheid, flexibele inzetbaarheid en duurzame bezetting van de overheid? Het is duidelijk dat het ambtenarenpensioen deze missie niet volbracht heeft, dus oké om daar komaf mee te maken. Maar er ligt nog werk voor de boeg dat nu door de hervorming dreigt vergeten te worden.

Eigen bonen

Eén van de grote uitdagingen binnen de overheid is het durven kijken over de bestuurslagen heen. Elk soort bestuur heeft zijn specifieke eigenheden. De manier waarop ambtenaren bij de Gemeenschappen, Gewesten of Federale overheden aangesteld worden verschilt, waardoor elke bestuurslaag maar zijn eigen bonen moet doppen.

Elke bestuurslaag heeft daarenboven te kampen met grote besparingsacties, waarbij er eigenlijk amper gekeken wordt naar de concrete impact op de werking van de overheid. Zo is er bijvoorbeeld de regel binnen de Vlaamse overheid dat mensen die met pensioen gaan niet vervangen worden. Het zorgt voor de gekke toestand dat diensten met meer oude mensen meer personeel verliezen, ongeacht het belang van de taken die ze doen en het belang voor de samenleving.

Daarnaast zie je ook door de fusies ambtenaren die plots geen zinnig werk meer hebben en in een soort poel geplaatst worden in afwachting van een oplossing. Je ziet met andere woorden langs de ene kant diensten die over hun theewater geraken door de besparingen en langs de andere kant ambtenaren die met hun vingers zitten te draaien.

Muur

Vorig jaar hebben we met een groep jonge ambtenaren eens een guerrilla-actie gedaan door ambtenaren van de wetgevende macht die door een hervorming geen concrete functie meer hadden, proberen over te brengen naar een Federale overheidsdienst. De Federale dienst had net die profielen nodig, en dit kon alleen maar een win-win zijn. We liepen met ons gezicht tegen de muur. Blijkbaar zaten er een aantal politieke benoemingen uit het verleden in het spel en kon dat niet zomaar opengebroken worden. Kabouters die onzichtbaar de orde van de dag vormen.

En dan zitten we nog met het kluwen van de overheid die in het verleden manieren zocht om de pensioenlast van de ambtenaar af te bouwen. Een oplossing lag in het installeren van eigen vermogens en diverse vzw-structuren die de overheidsboekhouding een beetje soepeler moest maken. Personeel werd via een eigen vermogen aangeworven om bepaalde overheidsopdrachten te vervullen, maar vielen officieel buiten de begroting.

Planetenstelsel

Ondertussen zijn er reeds een heleboel van die vermogens geregulariseerd, maar de historische rekening bengelt ergens in het planetenstelsel van de overheid. Hoeveel belastinggeld er in die constructies juist circuleert en waarvoor het precies wordt aangewend is niet helemaal transparant. Wel is het duidelijk dat overheidsopdrachten niet per definitie door een overheid worden gedaan. Het ogenschijnlijk uitstervend ras van de ambtenaar wordt op andere fronten terug gereanimeerd.

Structuren zorgen voor een bepaald gedrag van mensen. Dat gedrag kan gewenst zijn, maar ook ongewenst. De ware aard van het statuut werd doorheen de tijd vergeten, waardoor enkel het misbruik en de ongelijkheid die het creëerde zichtbaar werd. Door nu komaf te maken met het statuut zal de uitdaging des te groter zijn om de cultuur van hokjes en achterpoortjes verder te doorbreken, opdat de overheid betrouwbaar en onafhankelijk kan blijven functioneren.