Oorlog en chaos zijn niet in China’s belang

China en Rusland tekenden op 4 februari 2022 in Peking een uitgebreide verklaring over hun gedeelde standpunten in een reeks mondiale kwesties. De vriendschap tussen de twee landen zou geen limieten meer kennen. Drie weken later viel Rusland Oekraïne binnen. China bestempelde die militaire actie niet als een invasie en legde Rusland geen sancties op. De Russische berichtgeving werd op de Chinese staatsmedia gerecycleerd. Voor het Westen was er geen twijfel: China steunt Rusland. Internationale analisten poneerden dat China de oorlog als een leerschool zag om Taiwan in te lijven, als een opportuniteit om van Rusland een vazalstaat te maken of als een startsignaal om een nieuwe wereldorde te creëren.

In de verklaring van 4 februari ontbreken twee woorden: Oekraïne en alliantie. Dat onthult dat China deze oorlog niet had voorspeld. Het laattijdig weghalen van Chinese burgers uit Oekraïne en een verwarde communicatie doen vermoeden dat China nog meer verrast was dan wij. China ziet Rusland ook niet als een alliantiepartner zoals onder Westerse bondgenoten en zal Moskou militair niet steunen in de oorlog. Wel stelt de verklaring expliciet dat China zich tegen de opmars van de NAVO verzet, omdat ook Peking de dreiging van een nieuwe Koude Oorlog ervaart in Azië. China beschouwt dat lonkende gevaar als de aanleiding voor Poetin om de belangen van zijn natie te verdedigen.

Toen op 1 april de Europese Unie benadrukte dat de invasie onrechtmatig en niet uitgelokt was, was dat voor Peking de bevestiging dat de vooroorlogse geschiedenis zou worden herschreven. Ons collectief geheugenverlies daarover beïnvloedt de positie van China om niet mee te schrijven aan dit stukje Europese geschiedenis. China spreekt over een Europese oorlog die door de VS en de NAVO is aangewakkerd, en dus door die partijen opgelost moet worden. China ziet zichzelf, samen met 140 andere landen, niet als een betrokken partij.

Regimewissel

China’s onpartijdigheid doet sommigen vermoeden dat de oorlog Peking misschien zelfs goed uitkomt. Dat klopt niet. China wil deze oorlog niet. De misvatting is dat we autoritaire dictators begrijpen als leiders die vooral controle en macht zoeken. Peking is echter veel meer bekommerd om de vooruitgang en welvaart van zijn bevolking, omdat de communistische partij zo nog sterker gedragen wordt door haar burgers. China gelooft niet dat externe druk of economische sancties een regimewissel teweegbrengen. Volgens het land werkt dat eerder contraproductief.

De paradox is dat het autoritaire China, dat wij percipiëren vanuit zijn staatssurveillance, schending van de mensenrechten of de lockdowns in Sjanghai, de constructieve dialoog met Rusland als enige uitweg uit deze oorlog ziet, terwijl het vrije Westen vooral repressief te werk gaat met sancties. China zal Rusland niet straffen, maar ook niet helpen om de westerse sancties te omzeilen.

De belangrijkste doelstelling van China is de stabiliteit bewaren in eigen land, in de naburige regio’s en van de bestaande wereldorde. Zo is China een grootmacht geworden. Een hedendaagse wereldorde met een veel sterker Aziatisch blok was de voorbije jaren al in de maak. Oorlog en chaos zijn niet in China’s belang. Dat is voor Poetin anders. Voor China is dit een kans om zich als onderhandelaar op te werpen. Maar willen Europa en Oekraïne dat wel als China dichter bij Rusland staat als het gaat over de veiligheid in de Euraziatische regio?

Europa verwacht, zoals EU-commissievoorzitter Ursula von der Leyen duidelijk maakte, dat China positie kiest tussen Rusland en de EU. Maar China ziet dat als een onmogelijke keuze tussen het Westen en de overige 5 miljard mensen. Deze oorlog creëert, ook door de sancties, een humanitaire ramp in vooral de partnerlanden van China’s Nieuwe Zijderoute. China kan het rijke Westen niet helpen ten koste van het arme Zuiden. Het wil niet verplicht worden te kiezen tussen de oude wereld en de toekomst.