Het tragische niemandsland waar het recht geen taal voor heeft

Een publieke beschuldiging van ernstig grensoverschrijdend gedrag. De feiten dateren van jaren geleden. Er is geen proces, geen onderzoek, geen rechter die beoordeelt wat waar is en wat niet. Toch wordt de beschuldiging uitgesproken, publiek gemaakt en verspreid. Wie beschuldigd wordt, kan zich niet verdedigen. Niet in het recht. Niet op gelijke voet.

Ik schrijf dit als strafpleiter, niet als partij in een concreet dossier. Maar ik zie dit spanningsveld almaar vaker opduiken. En ik weet: de schade is reëel.

Publieke schandpaal

De impact van een publieke aantijging zonder juridische tegenmacht is vaak verwoestend. Niet alleen voor de persoon in kwestie, maar ook voor diens naasten. Ze delen hard in de klappen. De beschuldiging nestelt zich in het publieke bewustzijn, terwijl er geen enkel mechanisme bestaat om ertegenin te gaan. Niet omdat men niet wil, maar omdat het recht zwijgt, of moet zwijgen. Omdat de feiten verjaard zijn. Of omdat ze onbewijsbaar zijn volgens de regels van het strafproces.

Als strafpleiter heb ik een diep ongemak met publieke veroordelingen zonder proces. Ik geloof in het recht op verdediging. In het vermoeden van onschuld. In het idee dat waarheidsvinding via justitie moet verlopen, niet via media of boeken.

Het fundamentele probleem is dit: zonder wederwoord, zonder toetsing, zonder procedure wordt het publieke woord een veroordeling op zich. Dat raakt aan iets fundamenteels in ons rechtsgevoel.

Sommige verhalen laten zich niet zwijgen

Tegelijk zie ik ook de andere kant van dat spanningsveld. Niet alle slachtoffers spreken meteen. Soms duurt het jaren voor ze begrijpen wat hen is overkomen. Soms is er pas veel later taal voor wat eerst alleen een gevoel was. En ja, er zijn situaties waarin iemand ‘ja’ zegt terwijl het lichaam nee schreeuwt. Er zijn situaties waarin afhankelijkheid, macht, druk of angst maken dat toestemming geen echte toestemming is.

Op papier lijkt het eenvoudig: wie ‘ja’ zegt, stemt toe. In de praktijk is dat vaak veel complexer. En wie dat meemaakt, heeft recht op erkenning. Ook als geen proces meer mogelijk is, of geen juridische uitkomst meer komt.

Juridische leegte

Tussen die twee werkelijkheden ontstaat het niemandsland. Een juridische leegte waarin trauma, onmacht en reputatieschade elkaar raken. Waar slachtoffers willen spreken en beschuldigden geen stem meer krijgen. Waar het recht geen taal meer heeft. En waar de samenleving worstelt met het onderscheid tussen spreken en veroordelen.

Er zijn hier geen helden en geen slechteriken. Alleen mensen. En schade. Langs verschillende kanten.

Ik pleit niet tegen het recht om te spreken. Maar ik pleit evenzeer voor het besef van de gevolgen van spreken wanneer de ander zich niet meer kan verdedigen.

En voor de nederigheid om te erkennen dat sommige situaties zich nu eenmaal niet laten oplossen. Niet in een rechtszaal. Niet in een opiniestuk. Niet in een roman. Niet in een interview.

Macht

Misschien moeten we het debat verleggen. Ruimer maken. Niet alleen spreken over schuld en slachtofferschap, maar ook over hoe machtsstructuren werken. En hoe die invloed hebben op grensoverschrijdend gedrag - subtiel, sluipend, maar vaak zeer bepalend.

Zowel wie macht heeft als wie zich in een afhankelijke positie bevindt, moet leren begrijpen wat macht doet. Welke druk die veroorzaakt. Welke verwarring. En welke verantwoordelijkheid.

Precies dat bredere gesprek wordt vandaag bemoeilijkt. De heisa die ontstaat in de nasleep van een publieke aanklacht maakt het haast onmogelijk om stil te staan bij de structuren die zulke situaties mogelijk maken. We zien verontwaardiging, stellingnames, dreiging met procedures, maar weinig ruimte voor reflectie.

Ook de slachtoffers kijken toe. En vragen zich af: als spreken dit teweegbrengt, wie durft dan nog iets zeggen? Wie stapt nog naar buiten met een verhaal van misbruik in een machtsverhouding, als het gevolg publieke aanval en juridische dreiging is?

Daarmee snijden we ons collectief in de vingers. Want net deze situaties vragen om zorgvuldigheid. Om een open blik. Om ruimte voor nuance. Voor het besef dat toestemming niet altijd helder is. Dat mensen soms bevriezen tijdens de feiten. Of zelfs meewerken terwijl ze eigenlijk niet willen.

Zorgvuldigheid betekent: luisteren zonder meteen te oordelen. De feiten proberen te begrijpen zoals ze zich hebben voorgedaan, in hun complexiteit. Met woord én tegenwoord. Niet om alles te vergeven, niet om alles te geloven, maar om recht te doen aan de werkelijkheid.

De publieke schandpaal is geen antwoord op grensoverschrijdend gedrag. Hij brengt geen herstel, geen inzicht, geen dialoog. Enkel schade. Wat wél helpt, is een open gesprek over macht, over grenzen, over verantwoordelijkheid. En de bereidheid om dat gesprek aan te gaan, ook als het ongemakkelijk is.