Ook mannelijke asielzoekers zijn kwetsbaar

'Eerst vrouwen en kinderen, dan de honden. Pas daarna de mannen', vertrouwde Mahmoud*, een veertiger uit Soedan, ons toe in een van de interviews voor ons onderzoek. Hij heeft het over hoe hij zich behandeld voelt in België. 'Als iemand ons ‘s nachts aanvalt, wat moeten we zeggen of doen? We kennen hier niets of niemand?' Zijn woorden dateren van oktober 2022, toen hij in afwachting van een plaats in het opvangnetwerk op straat verbleef. 

Een recente studie bij migranten en verzoekers om internationale bescherming toont aan dat alleenstaande mannen net als vrouwen kwetsbaar zijn voor verschillende vormen van seksueel geweld. Zo vertelde Ridouan*, een jonge twintiger gevlucht uit Syrië en dakloos, hoe hij werd benaderd door een Belgische vrouw met het voorstel voor onderdak, een warme maaltijd en de mogelijkheid te douchen in ruil voor seksuele diensten.

Ridouans verhaal is helaas geen alleenstaand geval. Het gebrek aan een wettig verblijf, financiële middelen, sociale steun of een stabiele en veilige slaapplek verhoogt het risico slachtoffer te worden van seksueel geweld, bij vrouwen én mannen.

De afgelopen jaren werd het concept ‘kwetsbaarheid’ almaar vaker aangewend als maatstaf om migratiebeleid vorm te geven en te legitimeren. Zo legt het VN-vluchtelingenagentschap UNHCR kwetsbaarheidscriteria op om in aanmerking te komen voor resettlementprogramma’s. Ook in Europese en Belgische beleidsvoering wordt de term 'kwetsbare personen' frequent gehanteerd.

Kwetsbaarheid wordt daarbij telkens toegeschreven aan een reeks persoonlijke eigenschappen zoals geslacht, leeftijd, beperking of ziekte. Vanuit dat oogpunt zijn vrouwen en kinderen 'van nature' kwetsbaar, in tegenstelling tot mannen. Men negeert dat migratie an sich, waarbij vluchtelingen traumatische ervaringen meemaken in hun thuisland, onderweg en bij aankomst in België, misschien wel de belangrijkste factor is die mensen kwetsbaar maakt. 

Zo'n beperkte definiëring van kwetsbaarheid, die ook staatssecretaris Nicole de Moor (CD&V) hanteert, dreigt fundamentele basisrechten voorwaardelijk te maken en personen uit te sluiten die niet aan die beperkte interpretatie voldoen. Dat is te vaak het geval bij alleenstaande mannen op de vlucht.

Door hen vandaag toegang te weigeren tot het opvangnetwerk wordt niet alleen hun recht op opvang faliekant geschonden, maar wordt ook hun toegang tot andere basisrechten zoals gezondheidszorg, materiële ondersteuning en andere diensten bemoeilijkt. Het ontkennen van de kwetsbare situatie waarin ook alleenstaande mannelijke verzoekers zich bevinden, dwingt hen nog meer in situaties met risico op geweld en uitbuiting en verdere kwetsbaarheid tot gevolg. Dat heeft niet alleen een impact op hun algemene gezondheid en welzijn, maar mogelijk ook op hun toekomstige integratie in België. 

Internationale regelgeving

De beleidsmaatregel om alleenstaande mannen uit het opvangnetwerk te weren, staat niet alleen haaks op wat we uit onderzoek weten over de kwetsbaarheid van die groep. Hij gaat ook in tegen Europese en internationale migratie- en mensenrechtelijke regelgeving.

België ging het bindend engagement aan om in opvang te voorzien voor alle verzoekers om internationale bescherming. Dat moet gebeuren in overeenstemming met het absolute verbod op een onmenselijke of vernederende behandeling of foltering, het recht op de eerbiediging van het privé-, familie- en gezinsleven, en het recht op menselijke waardigheid en integriteit.

De pijnlijke realiteit is dat onze overheid al meer dan 7.000 keer is veroordeeld omdat de asielopvang in ons land die rechten schendt, zonder zicht op verbetering. Het gaat om ‘mensen’-rechten en niet ‘een selectie van kwetsbare mensen’-rechten, zoals De Moor laat uitschijnen. De toegang tot basisrechten afhankelijk maken van geslacht, leeftijd en gezinssamenstelling, en daarbij de bijzondere kwetsbaarheid van elke persoon op de vlucht negeren, is schaamteloos discriminatoir en ronduit onwettig.

Het gebruik van de term kwetsbaarheid dient een politieke agenda van migratiebeperking en -controle, verpakt in een ogenschijnlijk ‘aanvaardbaar’ narratief. Maar de lat om voor elke asielzoeker humane opvang te garanderen moet veel hoger liggen.

*fictieve namen om de identiteit van de participanten te beschermen