Nucleair of niet nucleair, dat is de vraag niet

Over kernenergie zijn zelfs redelijke mensen het gloeiend oneens. Sommigen houden vol dat kernenergie absoluut noodzakelijk is om de omslag naar duurzame energie te maken en leggen allerlei berekeningen voor om dat te staven. Anderen stellen dat kernenergie misschien niet noodzakelijk is, maar wel de kosten van de energietransitie zou drukken omdat ze nu eenmaal goedkoper is. Nog anderen claimen dat ruim beschikbare kernenergie investeringen in hernieuwbare energie minder rendabel maakt en de transitie naar hernieuwbare energie vertraagt.

De discussie verdeelt niet alleen de energie-experts, maar ook landen. Wie erg vertrouwd is met kernenergie, heeft de neiging die optie naar voren te schuiven. Dat is logisch, maar maakt het ook ingewikkeld, omdat die experts en landen bijna per definitie een gevestigd belang hebben bij kernenergie. Dat betekent niet dat ze automatisch ongelijk hebben. Wel dat hun mening mogelijk gekleurd is, wat het moeilijker maakt hun expertise naar waarde te schatten.

Een paar dingen weten we wel. Ten eerste over de kostprijs van de verschillende soorten energie. Kernenergie is allesbehalve de goedkoopste bron. Zonne-energie, waterkracht, windenergie op land en windenergie op zee zijn allemaal inherent goedkoper dan kernenergie, zelfs als je rekening houdt met de nood aan energieopslag. Dat prijsverschil neemt bovendien elk jaar toe door de krachtige schaaleconomieën in de sector van de hernieuwbare energie en de batterijen.

Kleine modulaire reactoren

Misschien komt daar verandering in als de kleine modulaire reactoren van de vierde generatie over een jaar of 15 op de markt komen. Maar dat moeten we nog afwachten. En tegen dan produceren we al drie keer meer wind- en zonne-energie en maken hernieuwbare-energievormen ruim meer dan de helft van de Europese elektriciteitsproductie uit. Op het moment dat de nieuwe vorm van kernenergie er komt, zal de vraag onvermijdelijk lager zijn en liggen de kosten allicht hoger dan we nu denken.

Voeg daaraan toe dat kernenergie geniet van expliciete en impliciete subsidies, die soms genegeerd worden. Een belangrijke subsidie betreft de impact van het afval op de toekomstige generaties en de kosten van de afbraak van de centrales. Meestal wordt daarvoor geld opzijgezet in een nucleair fonds. In de onderhandelingen over het langer openhouden van de twee Belgische kerncentrales bleek de Franse energiereus Engie bereid 15 miljard op tafel te leggen om die toekomstige kosten te dragen.

Daarnaast is er een minder bekende subsidie. De schadeaansprakelijkheid voor de kosten van een kernramp is wettelijk beperkt tot 1 miljard euro. Maar na Tsjernobyl en Fukushima weten we dat de echte kosten van een kernramp veel hoger liggen. De afwenteling daarvan op de maatschappij is een impliciete subsidie, van onbekende maar grote omvang. Die subsidie heeft zin. Hoewel de kans op een kernramp klein is, zou zonder die subsidie geen enkele privéspeler zich wagen aan de bouw en de uitbating van een kerncentrale. Maar het blijft een subsidie.

Donker en windstil

Hernieuwbare energie wordt soms bestempeld als onbetrouwbaar in vergelijking met nucleaire energie. Het klopt dat het soms donker en windstil is. Maar ook nucleaire energie is niet de meest betrouwbare vorm van energie. De weinige keren dat België echt dicht bij een black-out is gekomen, was toen de kernenergie uitviel wegens onderhoudsproblemen (de scheurtjes) of sabotage (die tot op vandaag onopgehelderd is gebleven). In 2022 viel in Frankrijk een groot deel van de nucleaire capaciteit uit wegens onderhouds- (scheurtjes, jawel) en koelingsproblemen door de droogte. Erg klimaatbestendig is nucleaire energie dus ook niet.

In de toekomstige energiemix zal het gros van onze energie komen uit overmatige geproportioneerde hernieuwbare bronnen die we ondersteunen met grootschalige chemische en fysische batterijen en geautomatiseerde vraagstuursystemen om het evenwicht tussen vraag en aanbod te waarborgen. Er zal ook plaats zijn voor kleine modulaire kernreactoren om back-up te bieden op momenten dat het donker en windstil is, of als de vraag voorspelbaar piekt. In de tussentijd kunnen we de oude reactoren beter niet allemaal sluiten. Maar het bouwen van nieuwe reactoren kunnen we beter uitstellen tot de nieuwe modulaire technologie klaar is. Het is geen of-ofverhaal, het is een en-enverhaal. Laten we de verhitte discussie dus opbergen en aan de slag gaan.